O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti «biologiyа» kafedrasi

Muhokama uchun savollar: 
1. Urug‘lanish nima? 
2. Evolyutsiya jarayonida ichki va tashqi urug‘lanish qaysi biridan kelib chiqqan deb 
o‘ylaysiz? 
3. Suvli muhitda sodir bo‘ladigan tashqi urug‘lanishda spermatozoidlar nimalar xisobiga 
suvga tarqalib ketmaydi? 
2-savol bayoni:
 
Ko‘p hujayrali hayvonlarning embrional rivojlanishi uch davrga 
bo‘linadi: a) tuxumning bo‘linishi; b) embrion qavatlarining hosil bo‘lishi va v) organlarning 
shakllanishi (organogenez). 
Tuxumning bo‘linish (maydalanish) davri. Bo‘linish tiplari, 
Zmbrionning rivojlalishi, odatda, urug‘lanishdan keyin darhol boshlanadi. Embrion 
rivojlanishining bir hujayrali stadiyasi bo‘lmish zigota mitoz yo‘li bilan bo‘lina boshlaydi. 
Tuxumning bo‘linishi maydalanish yoki bo‘linish deb ataladi. 
Bo‘linish protsessi tuxumning tuzilishiga qarab har xil bo‘lib o‘tadi. Bo‘linishning 
hammadan sodda va filogyonetik jihatdan eng qadimgi tipi — izoletsital tuxumlarning bir to‘la tekis 
bo‘linishidir. Misol tariqasida goloturiya tuxumining bo‘linishini ko‘rib chiqaylik. Uruglanishdan 
keyin zigota yadrosi ikkiga bo‘linadi. Tez orada tsitoplazma ham bo‘lina boshlaydi; zigotada jiyak 
yuzaga kelib, tuxumning animal qutbidan-vegetativ qutbiga qarab asta-sekin tarqaladi, ya‘ni tuxum 
meridiani bo‘ylab boradi. Mana Shu bo‘linish jo‘yagi zigotani bo‘linish sharlari yoki blastomeralar 
deb ataladigan ikki hujayraga bo‘ladi (grekcha blastos — nihol, -novda, murtak, merps — qism). 
Shundan keyin blastomeralardan har birining yadrosi yana bo‘linadi, embrionning yuzasida esa 
ikkinchi bo‘linish jiyagi paydo bo‘ladi, bu jiyak, huddi birinchisi singari, meridian bo‘ylab, 
ammo birinchisiga tik bo‘lib o‘tadi; u zmbrionni 4 ta blastomerga bo‘ladi. Uchinchi jiyak 
embrionning ekvatori bo‘ylab o‘tadi va uni kattaligi bir xil bo‘ladigan 8 ta blastomeraga bo‘ladi. 
Keyin meridianal va ekvatorial bo‘linish qonuniy tarzda navbatlashib boradi, Shu bilan birga 
hujayralar soni har safar ikki baravar ortib turadi. Shunday qilib, bir tekis to‘la bo‘linishda
hujayralar. soni geometrik progressiya bilan ko‘payib boradi 1; 2; 4; 8; 16; 32; 64 va xokazo. 
Embrion 32 ta hujayradan iborat bo‘lganidan keyin u tut yoki malina mevasi ko‘rinishiga kiradi; 
Shu munosabat bilan tasvir etilayotgan shu stadiya morula
 
deb ataladi (lotincha morus — tut). 
Keyingi bo‘linishda blastomeralar tobora mayda bo‘lib boradi va embrion yo‘zida bir qavat 
bo’lib 
joy oladi. Shu tariqa bir qavatli embrion — blasto‘la vujudga keladi. Blasto‘la devorlari 
ichki bo‘shliq — blastotselni