O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti «biologiyа» kafedrasi

Muhokama uchun savollar: 
1. O‘simliklar olami va hayvonat olamidagi jinssiz ko‘payish bir- biridan nimasi bilan farq 
qiladi? 
2. Vegetativ va jinssiz ko‘payishni farqlang. 
2-savol bayoni: 
Regeneratsiya (grekcha regeneratio — tiklanish, asliga kelish) deb, 
tiklanish protsesslariga, ya‘ni olib tashlangan yoki nobud bo‘lgan to‘qima yoki organlar 
o‘rnida yangilari paydo bo‘lishiga aytiladi. Regeneratsiya‘ning ikki turi tafovut qilinadi — 
fiziologik va reparativ regeneratsiya. 
Fiziologik regeneratsiya normal hayot-faoliyat protsessida nobud bo‘lgan to‘qimalarning 
tiklanishi bilan namoyon bo‘ladi. Masalan, qonning shaklli elemyontlari eritrotsitlar bilan 
leykotsitlar tinmay nobud bo‘lib turadi, lekin qon yaratish organlarida vujudga keladigan 

---

17 
Yangi qon hujayralari ularning kamomadini to‘ldirib boradi. Teri yu‘zidan epidermisning 
shoxga aylangan hujayralari doim ajralib turadi, tiklanish protsesslari ham tinmay davom 
etib, epidermisning chuqur qatlamlarida yuz beradigan ko‘payish natijasida yangi hujayralar 
vujudga keladi. Soch-junlarning almashinib turishi, sut tishlari o‘rniga doimiy tishlar chiqishi, 
ayollarda hayzdan keyin bachadonda bo‘ladigan tiklanish protsesslari fiziologik regeneratsiya 
jumlasiga kiradi, deb hisoblanadi. Fiziologik regeneratsiya tezligini quyidagi misol bilan 
ko‘rsatsa bo‘ladi, odam ichagining shilliq pardasini qoplab turadigan 60 mlrd. hujayra kecha-
kunduzda almashinib turadi. 
Reparativ regeneratsiya (grekcha reparatio — tuzatish) tana jarohatlanganida yoki 
Shikastlanganida yo‘qolgan organ yoki to‘qimalarning rivojlanishidan iborat. Jarohatlarning 
tuzalishi, singan suyaklarning bitib ketishi, olib tashlangan yoki Shikastlangan organlarning 
tiklanishiga reparativ regeneratsiya sabab bo‘ladi. Mexanik travmalardan keyingina emas, balki 
tana kuyganida, to‘qimalar kimyoviy moddalar hamda nurlar ta‘siridan Shikastlanganida ham 
reparativ regeneratsiya yuzaga chiqadi. Turli kasalliklar natijasida to‘qimalar emirilganidan 
keyin yuzaga chiqadigan tiklanish hodisasi reparativ regeneratsiya‘ning muhim sohasidir. 
Hayvon kushandasining Changalida qolgan tana qismini uzib yoki tashlab yuborib, o‘z-o‘zini 
mayiblaganidan keyin yoki autotomiyadan keyin yuzaga chiqadigan tiklanishni ham 
reparativ regeneratsiya jumlasiga kiritish kerak. Tananing Shikastlangan qismi keyinchalik 
asliga keladi. Kaltakesaqlarda uzib tashlangan dum uchining regeneratsiyalanishi autotomiyada 
ko‘riladigan tiklanishga yaxshi misol bo‘ladi.
Regeneratsiya tipik