O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

ELEKÒROMAGNIÒ MAYDON
HAQIDA UMUMIY ÒUSHUNCHA
1.1. Elektr maydon
Ma’lumki, ikki jism bir-biriga faqat sirtlari orqali ta’sir
etadi. Lekin, agar jismlar zaryadlangan bo‘lsa, ya’ni jismlar
sirtida ortiqcha manfiy yoki musbat zaryad to‘plangan bo‘lsa,
ular bir-biridan ma’lum masofada turganda ham ta’sir
ko‘rsatadi. Bu ta’sir moddiy muhit — elektr maydon orqali
amalga oshadi. Qo‘zg‘almas zaryadlangan zarracha yoki jism
atrofida elektr maydon hosil bo‘ladi (1.1- rasm). Fransuz fizigi
Kulon 1785- yilda ikkita elektrlangan zarracha (jism) ning
o‘zaro ta’sir kuchini ifodalovchi qonunni yaratdi. Bu kuch
olim nomi bilan —
Kulon kuchi
deb ataladi.
e
1 2
a 2
=
,
q q
F
k
r
bu yerda: 
F
— zaryadlar orasidagi o‘zaro ta’sir kuchi, N,
q
1 
va
q
2
— o‘zaro ta’sir etuvchi zaryadlar qiymati, Ñ, 
r—
zaryadlar orasidagi masofa, m, 
k
— proporsionallik koef-
fitsiyenti, 
e
a
— muhitning absolut dielektrik singdiruvchan-
ligi. Bu kattalik zaryadlar orasidagi elektr maydon muhitini
xarakterlaydi.
Elektr maydonni xarak-
terlovchi kattaliklardan yana
biri elektr maydon kuch-
langanligidir. Elektr may-
don kuchlanganligi vektor
kattalik bo‘lib, uning qiy-
mati musbat zaryadlangan
zarrachaga ta’sir etuvchi
kuchning uning zaryadiga
nisbatiga tengdir.
.
=
F
q
E
0
I BÎB.
1.1- rasm
.
a)
b)
d)

---

6
Elektr maydon potensiali elektr maydon har bir nuqta-
sining energetik imkoniyatini ifodalovchi kattalikdir. Elektr
maydon kuchlari ta’siri ostida biror-bir sinov zaryadini
ko‘chirish uchun sarflangan ish miqdorining shu zaryad
miqdoriga nisbati elektr maydon potensiali deyiladi, ya’ni
j =
,
A
q
bu yerda:
 A
— ish miqdori, J, 
q
— zaryad miqdori, C.
Birlik zaryadni maydonning bir nuqtasidan ikkinchi
nuqtasiga ko‘chirish uchun 1 Joul ish bajarilsa, shu ikki nuqta
orasidagi kuchlanish 1 Voltga teng bo‘ladi.
Ikki nuqta orasidagi potensiallar ayirmasi shu nuqtalar
orasidagi kuchlanish deyiladi va 
U
bilan belgilanadi:
U
=
j
1
–
j
2
.