Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

 
Qon quyish tarixi 
Qon quyish — tirik to‘qimani ko‘chirib o‘tkazish bo‘lib, bemor organizmiga 
ko‘p tomonlama ta’sir qiladi. Gemotransfuziologiya tarixi juda qiziqarli. 1492y. 
Rim Papasi Innokentiy VIII birinchi marta odam qoni quyilgan. 1628 yilda 
U.Garvey qon aylanish tizimini kashf etdi. 1666 yilda ingliz olimi R.Louer 
hayvonlarga qon quyish natijalarini e’lon qildi. 1667 yilda fransuz vrachlari 
J.B.Deni va Emerets qo‘zichoq qonini bemorga quyishdi. 1820 yilda ingliz 
ginekologi Dj.Blandel yaqinda ko‘zi yorigan ayolga boshqa odamdan olingan 
qonni quydi. 1832 yilda G.S.Volf birinchi marta Rossiyada qon quyishni amalga 
oshirdi. 1901 yilda K.Landshteyner qonning uchta guruhini kashf etdi. Keyinchalik 

---

135 
V.L. Moss va Ya.Yanskiy qonning to‘rtinchi guruhini kashf etdilar. 1914 yilda 
V.A.Yurevich va M.M.Rozengart qonni quyilishini oldini olish uchun natriy sitrat 
eritmasini taklif etishdi. 1919 yilda V.N.Shamov qon guruhini to‘g‘ri aniqlab 
Rossiyada birinchi marta qon quydi. 1929 yilda V.N.Shamov va 1930 yilda 
S.S.Yudin fibrinolizga uchragan murda qonini quyishni ishlab chiqdilar. 1934 
yilda M.S.Malinovskiy platsenta qonini quyishni ishlab chiqdi. 1935 yilda 
S.I.Spasokukotskiy utilizatsiya qilingan qonni quyishni taklif etdi. 1932 va 1934 
yillarda N.G.Kartashevskiy va A.N.Filatov eritrotsitar massa va qurutilgan plazma 
quyishni ishlab chiqdilar. 1930 yilda I.I.Orlov tomonidan qon quyish xonasi 
ochildi. 1934 yilda prof. V.K.Yasevich tomonidan Markaziy qon quyish stansiyasi 
ochildi.
Moskvadagi Markaziy qon quyish 
instituti 1926 
yilda ochilib, 
mamlakatimizdagi qon quyish xizmati ishlariga rahbarlik qildi. Toshkentda 
markaziy qon quyish stansiyasi 1933 yilda tashkil etildi.1940 yilda bu stansiya 
Respublika gematologiya va qon quyish institutiga aylandi. Qon quyish xizmati 
o‘z burchini va vazifalarini Ulug‘ Vatan urishida isbotlab bergan. Qon quyish 
tizimini vazifalari quyidagicha: 
1. Qon quyish bo‘yicha vrachlar malakasini oshirish, amaliyotda kuzatiladigan 
asoratlarni tahlil qilish. 
2. Davolash muassasalarini konservatsiya qilingan qon va qon preparatlari bilan 
ta’minlash.
3. Qon preparatlarini tayyorlash, konservatsiya qilish va tayyorlash. 
4. Donorlar safini kengaytirish. 
Hozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasida bu institut boshchiligida viloyat, 
shahar qon stansiyalari va bo‘limlari samarali ishlamoqda. Donorlar bu 
markazlarda qon topshirib qonga muhtoj bo‘lgan bemorlar sog‘ligiga katta hissa 
qo‘shmoqdalar. Mamlakatimizdagi ommaviy donorlik harakatiga Qizil Xoj va 
Qizil Yarim oy jamiyatlari uyushmasi rahbarlik qilib kelmoqda. O‘zbekiston 
donorlik harakati o‘z faoliyatini samaradorligini 1980-90-yillarda Afgonistondagi 

---

136 
urushda, XX asr oxirida Bislandagi terroristik voqeyada, Chernobldagi AES 
portlashida va boshqa favquloddagi vaziyatlarda aniq ko‘rsatib bergan. 
5-jadval .AV0 sistemali qon guruhlar
Qon guruhini aniqlash 
formulasi 
Eritrotsitlardagi 
agglyutinogen 
Zardobdagi 
agglyutinin 
O
αβ
(I) 
O 
α va β 
Aβ(II)
A 
β 
Bα(III)
B 
α 
AB(IV) 
AB 
- 
Hozirgi kunda qon gruppasini aniqlashda asosan 4 guruhga nisbatan AVO – 
sistemasi bo‘yicha ish olib boriladi (5-jadval). Fundamental nazariy qismi 
gemagglyutinatsiya reaksiyasiga asoslangan. Bunda ikkita asosiy faktor 
aniqlanadi: agglyutinogen va agglyutinin. Muhim prinsiplari yuqoridagi sxemada 
ifodalangan. Oxirgi vaqtda yangi izlanishlar qon guruhlari to‘g‘risida olib 
borilmoqda. Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra qonda A – agglyutinogenni ikkita turi 
topilgan. Shu tufayli A β (II) va AB(III) guruhlarida ikkitadan subgruppa 
kuzatilgan. Undan tashqari Rh (+), Rh (-) va Hr faktorlar borligi aniqlangan. 
Germaniya, Yaponiya, AQSh olimlari tomonidan olib borilgan izlanishlar 
natijasida qonda 200 dan ko‘proq omillar borligi aniqlangan. Natijada qon 
ta’limotida XXI asrda keskin o‘zgarishlar kuzatilishi mumkin.