Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar II xalqaro ilmiy anjumani

Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar

II xalqaro ilmiy anjumani 
 
19-20 noyabr 2021 yil 
385 
qayd etishdan iboratdir. Olingan tok va kuchlanishlarning qiymatlari asosida tavsif 
quriladi. 
2-rasm. Volt-amper usuli bilan diod VATni o‘lchash sxemasi 
Xozirgi kunda kompyuter o‘lchash texnologiyasi asosida diod VATning 
avtomatlashtirilgan o‘lchash tizimlari yaratilgan bo‘lib, bunday o‘lchash 
tizimlarining apparat ta’minoti kompyuter va ma’lumotlarni yig‘ish qurilmasidan 
tashkil topgan bo‘ladi. Ma’lumotlarni yig‘ish qurilmasi analog va raqamli kiritish-
chiqarish kanaliga ega bo‘lib, u orqali kompyuter va tadqiq etilayotgan diod bilan 
o‘zaro almashuvi amalga oshiriladi. Analog chiqish kanali bo‘yicha 
yarimo‘tkazgichli diodga ta’sir amalga oshiriladi, ya’ni zinasimon o‘zgaruvchi 
kuchlanish 
uzatiladi. 
Analog 
kirish 
kanali 
orqali 
esa 
kompyuterga 
yarimo‘tkazgichli dioddan olingan kuchlanish va tok qiymatlarining raqamli 
ko‘rinishga o‘tkazilgan kodlari kirib keladi. Raqamli kirish-chiqish kanallari 
o‘lchash tizimini boshqarish uchun qo‘llaniladi [2]. 
3-rasm. Ma’lumotlarni yig‘ish qurilmasiga diodni ulash 
O‘lchash natijasi asosida qurilgan volt-amper tavsifi yordamida bir qancha 
parametrlarni aniqlashimiz mumkin. 4 – rasmda keltirilgan tavsifdan foydalangan 
holda diod parametrlarini aniqlaymiz. 
Diodning ishchi nuqtasi bir sohadan boshqasiga ko‘chganda tavsifning 
nochiziqli shaklga ega bo‘lganligi sababli diod qarshiligi ham o‘zgaradi. Tavsif 
yordamida diodning uch xil qarshiligini aniqlashimiz mumkin. 

---

Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar

II xalqaro ilmiy anjumani 
 
19-20 noyabr 2021 yil 
386 
Diodga o‘zgarmas tashqi manba qo‘yilganda tavsifda ishchi nuqta paydo 
bo‘lishiga olib keladi. Mazkur ishchi nuqta vaqt davomida o‘zgarmaydi. Ishchi 
nuqtadagi diodning qarshiligini tok va kuchlanishni bilgan holda aniqlashimiz 
mumkin:
d
d
d
V
R
I

. Shu yo‘l bilan aniqlangan qarshilik diodning statik qarshiligi deb 
ataladi.
O‘zgarmas manbaning o‘rniga sinusoidal manba qo‘yilganda vaziyat 
o‘zgaradi. O‘zgaruvchi kuchlanish natijasida oniy ishchi nuqta tavsif sohasi 
bo‘yicha yuqori va pastga ko‘chiradi. Tok va kuchlanishning aniq o‘zgarishi 
aniqlanadi. O‘zgarish rasmda ko‘rsatilgan nuqtaga nisbatdan bo‘ladi. Mazkur 
nuqta orqali egri chiziqqa urunma bo‘lgan to‘g‘ri chiziq tok va kuchlanishlarning 
o‘zgarishlarini aniqlaydi. Bu qiymatlar diodning dinamik qarshiligini aniqlash 
uchun ishlatilishi mumkin: 
d
d
d
V
r
I



. Mazkur qiymatni aniqlashda yuz beradigan 
o‘zgarish nuqtaning ikki tomoni bo‘yicha bir xil bo‘lishi kerak (4, a - rasm). 
Agarda diodning kirishidagi signal yetarlicha katta bo‘lsa, diodning mazkur 
soha uchun aniqlanadigan qarshiligi o‘zgaruvchan tok bo‘yicha o‘rtacha qarshilik 
deb ataladi. Bu qarshilik o‘rnatilgan maksimal va minimal kirish 
kuchlanishlarining qiymatlari orasida o‘tkazilgan to‘g‘ri chiziq bo‘yicha aniqlanadi 
(4, b - rasm). 
Tavsifga urunma o‘tkazish orqali diodlarni ulangan holatga o‘tishiga olib 
keladigan ostonaviy kuchlanishni aniqlashimiz mumkin bo‘ladi. 
a) 
b) 
4-rasm. Diod volt-amper tavsifidan parametrlarni aniqlash