5- ma’ruza: IX-XII asrlarda Movarounnahrda fan va madaniyat. So‘fiylik ta’limoti Reja

Nafsdan 
kechib, 
qanoatn 
ipesha 
qilg'on,
Har 
kim 
 
topsa, 
 
rozi 
bo'lib, 
 
bo'yi 
sung'on

---

Yaxshilarga 
xizm 
at 
qilib 
duo 
olg'on,
Andoq 
oshiq 
m 
ahshar 
kuni 
armoni 
yo'q.
9
Jondin 
kechmay 
hu-hu 
degan 
bari 
yolg'on,
Bu 
gum 
rohdin 
so'rmang 
savol, 
yolda 
 
qolgan,
Haqni 
topgan 
o'zipinhon, 
so'zipinhon,
Ul sababdan oltmish uchda kirdim yerga.
Banda 
bolsang 
mehnat 
tortg'il 
fil 
odam 
,
Oqil 
ersang 
g'anim 
atdur 
senga 
shul 
dam.
Om 
onatdir 
aziz 
joning 
yurma 
beg'am,
Eshitib 
o'qib 
erga 
kirdi 
qulXoja 
Ahmad.
Ahmad 
Yassaviy 
nodonlik 
tufayli 
hayotda 
savodsizlik, 
diyonatsizlik,
ota-ona va ustozlarga hurmatsizlik, ma’naviy qashshoqlik, yovuzlik,
takabburlik, nodon insonning eng tuban shaxs ekanhgi, nodonlik, razo 
lat hukm surgan joyda, ma’rifat bo'lmagan o'lkada m am lakatning
inqirozga 
yuz 
tutishini 
alohida 
qayd 
etib 
o'tadi. 
Ahmad Yassaviy hikm atlarida Haqqa etish yo'lini targ'ib qilar ekan,
insonni jaholat botqog'idan xalos qilish lozimligini alohida ta ’kidlaydi. U
«shariatda orif-billoh bo'lishni, tariqatda voqif-asror bo'lishni, haqiqatda
komil-mukammal bo'lishni, ma’rifatda daryoi ummon bo'lishni talab
qiladi». 
Yuqorida bayon etilgan fikrlardan anglanadiki, Ahmad Yassaviy tomo 
nidan ilgari surilgan g'oyalar insonni yomon illatlar, nafs balosidan voz
kechishga undaydi. Yomon illatlar va nafs balosidan xalos bo'lish insonni
ruhiy 
va 
jismoniy 
komillik 
sari 
etaklaydi. 
Aslini olganda, M ansur Xalloj ham, Imom G'azzoliy ham, Ahmad
Yassaviy ham ruhiy kamolotga intilganlar. Zero, ular intilgan komillik -
Haqqa etishish, unga muhabbat qo'yish, shu ishq dardi bilan yashash,
tavba-tazarru, sabru qanoat, shijoat, to'g'rilik, rostgo'ylik, samimiyat,
nafsni tiyish, undan g'olib kelish, h ar bir inson qalbini chirkin illatlardan
xalos etuvchi faqru fano kabi xislatlarning majmuidan iboratdir. Ular inson
kamolotining 
ta’minlanishi uchun turh yollarning samaraii ekanhgini
asoslashga harakat qilganlar. Shu bilan birga, tadqiqotchilar yassaviya
ta’hmoti g'oyalariga ko'ra zolim hukmdor, порок din peshvolari, nodon va
johil kishilarga nisbatan muxolifot mavjudligi ta’kidlanganhgidan guvohlik
beradilar. 
XIV asrning boshlariga kehb, Movarounnahrda so'fiylikning yana bir
oqimi 
- 
naqshbandiya 
tariqati 
shakllandi. 
Naqshbandiya ta ’limoti o'zining hayotiy g'oyalari bilan boshqa tariqat-
lardan tubdan ajralib turadi. NaqslJ^andiya tariqatining ildizi uzoq davrlar,
ya’ni Sharq Uygonish davriga borib taqaladi. Markaziy Osiyoda ikki buyuk
olim - Abulqosim Ali al-Xaraqoniy (1034 -yili 80 yoshida vafot etgan) hamda
Abu Ah al-Farmadiy (1084 -yili vafot etgan)ning so'fiylik ta ’limoti rivojida
katta hissalari bor ekanhgini ta’kidlaydilar. Tasaw uf olamining m ashhur

---

faylasuflari Ahmad al-G'azzohy va Yusuf Hamadoniy (1049-1140 -yillar)
Abu Ah al-Farmadiyning shogirdlari sanaladilar. 
Xoja H asan Andoqiy, Xoja Abdulloh Barraqiy(Barkiy), Xoja Ahmad
Yassaviy va Xoja Abdulholiq G'ijduvoniy tasaw u f ilmi bo'yicha Yusuf
Hamadoniy qolida chuqur ta’lim olgan to'rt mashhur shayxlar sanaladilar.