Boburning portret yaratish mahorati

Muhammad Mazid tarxon
haqida Bobur: 
“Ra‟y va 
tadbiri yaxshi edi. Bebok va fosiq edi”
, deydi. Ya‘ni, Muhammad Mazid tarxon 
uquvli va tadbirli kishi bo‗lgan. Salbiy xislatlariga e‘tibor qaratadigan bo‗lsak, 
rahmsiz va axloqsizlik ham unga xos sifatlardandir.
Yana bir beklardan 
Boqi tarxon
dir. U Abdulali tarxonning o‗g‗li va Sulton 
Ahmad mirzoning amakivachchasi bo‗lgan. Otasidan so‗ng Buxoroni u 
boshqargan. Navkari besh-olti mingga yetgan. Shayboniyxon bilan Dabusiya 
qal‘asida urushib, mag‗lub bo‗lgan. Shundan keyin, Buxoro Shayboniyxon qo‗liga 
o‗tadi. Bobur u haqida shunday yozadi: 
“Qushqa ko„p mayli bor edi. Derlarkim, 
yetti yuz qushi bor ekandur. Andoq axloq va atvori yo„q edikim, desa bo„lg„ay” 
(“B1”. 39-bet). 
Bobur fikricha, Abdulali tarxonning fe‘l-atvorida aytishga 

---

arzigulik fazilati yo‗q bo‗lgan, mirzolikda va davlatmandlikda ulg‗aygan. Otasi 
Shayboniyxonga yaxshiliklar qilgani bosi, undan yordam so‗rab boradi. 
Muruvvatsiz Shayboniyxon esa otasi qilgan yaxshiliklarni unutib, unga shafqat 
qilmaydi.
Sulton Mahmud mirzoning xizmatidagi beklardan yana biri 
Muhammad 
elchi bo„g„a qavchin 
edi. ―Boburnoma‖da u haqida ham qimmatli fikrlar mavjud:
 
“Mardona kishi edi. Mirzog„a doim mulozamat qilur edi. Mirzo ra‟yi bila amal 
qilur edi” (“B1”. 51-bet).
Muallif fikricha, u mardona kishi bo‗lgan va Sulton 
Mahmud mirzoga doim mulozamat qilgan, doim mirzoning ixtiyoriga qarab ish 
tutgan.
Beklaridan yana biri Boysunqur mirzoning bekotasi 
Ayyub
edi. 
―Boburnoma‖da u haqida: 
“Mardona kishi edi. …Yemak va kiymagi sirfa bila edi. 
Hazzol va harrof edi. Sulton Mahmud mirzo behayo, deb xitob qilur ekandur 
(“B1”. 52-bet), 
deyiladi. Ayyub Sulton Abusaid mirzo qoshida Xuroson 
tanqo‗riqchilari safida xizmat qilgan. Bobur uning mardonaligini, yeyish-ichishi 
me‘yorda ekanligini va hazilkash bo‗lganligi uchun Sulton Mahmud mirzo unga 
―behayo‖ deb xitob qilganligi haqida yozadi.
―Boburnoma‖da 
Sulton 
Mahmud 
mirzo 
xizmatidagi 
beklardan 
Xisravshohning tug‗ishgan inisi 
Vali
haqida ham ma‘lumotlar uchraydi. Bobur uni 
shunday tasvirlaydi: 
“Navkarini yaxshi saxlar edi. Sulton Mas‟ud mirzoning 
ko„ziga mil tortmog„ig„a va Boysung„ur mirzoning o„lturmakiga bois ul edi. Jami‟ 
elni g„iybat qilur edi. Badzabon va fahshgo„y va xudpisand va tiyra mag„z mardak 
edi. O„zidin o„zga hech kishini hech ishta pisand tutmas edi”. 
Bobur kim haqida 
fikr bildirmasin, o‗ziga xos usulni qo‗llab, uning ham ijobiy, ham salbiy jihatlarini 
bir xilda ochib beradi. Tasvirlanuvchi shaxsning na jamiyatdagi mavqei, na 
ijtimoiy kelib chiqishi va na muallifning bu shaxsga bo‗lgan munosabatidan qat‘i 
nazar, obyektiv tasvirlanishi biz uchun muallif dunyoqarashi, kishilarga 
munosabatini belgilashdan tashqari o‗sha davr siyosiy-ijtimoiy, axloqiy mezoni 
haqida ham keng ma‘lumot beradi. Yuqoridagi tasvirda muallif Xisravshohning 
inisi Valining salbiy fe‘l-atvorini ochib tashlagani fikrimizning isbotidir. Demak, 

---

Vali doim elning g‗iybatini qilib yurgan. Bobur tasvirlaridan uning xulq-atvoridan 
yaxshi sifatni topa olmadik. Tili zahar, fahsh so‗zlarni ko‗p aytuvchi, qaysar va 
bemaza kishi bo‗lgan. Har ishda o‗zidan boshqa biror kishini pisand qilmagan. 
Uning yomon ishlaridan biri Sulton Mas‘ud mirzoning ko‗ziga mil tortilmog‗iga 
va Boysunqur mirzoning o‗ldirilmog‗a sababchi bo‗lganidir.
Sulton Mahmud mirzo xizmatida bo‗lgan beklardan yana biri