Til bilimi matematika ilimi menen baylanıslı boladı. Bul ilimlerdiń
baylanısı tillik qubılıslardı izertlewde matematikalıq metodlardı qollanıwda,
sonday-aq awdarma máselelerinde ayırıqsha kózge túsedi.Tildi matematikalıq
metodlar tiykarında izertleytuǵın ayırıqsha bir taraw bolǵan matematikalıq
lingvistika matematika hám til biliminiń qatnasında payda bolǵan ilim.
XX ásirdiń ortalarına kelip,texnikalıq ilimlerdiń rawajlanıwı menen,
ayırıqsha, elektronika, avtomatika, telemexanika ilimleriniń jetiskenlikleri
tiykarında oǵada quramalı elektron esaplaw mashinalarınıń dóretiliwi kibernetika
iliminiń tez pát penen ósiwine alıp keldi. Kibernetika
1
iliminiń ózi matematika,
fizika, fiziologiya, psixologiya, til bilimi hám t.b. ilimleriniń baylanısında,solardıń
tabısları nátiyjesinde,sol ilimlerdiń sintezi retinde payda bolǵan keleshegi oǵada
zor jańa ilim tarawı bolıp tabıladı. Kibernetika óz gezeginde basqa
ilimlerdiń,sonıń ishinde til biliminiń rawajlanıwına ken jol ashıp beredi.
Kibernetikanıń úlken tabısı jetilisken házirgi zaman elektron esaplaw
mashinalarınıń dóretiliwi menen tıǵız baylanıslı.elektron-esaplau mashinaları adam
miyiniń xızmetine jaqın xızmetti atqara alatuǵınday etip jasalǵan. Ol bir sekund
ishinde bir neshe mıń matematikalıq ámellerdi orınlaydı. elektron esaplaw
mashinaları eki tillik yamasa kóp tillik awdarma jasaw xızmetin atqara
aladı.Solay etip til bilimi menen kibernetikanıń elektron-esaplaw mashinalarınıń
xızmetinen anıq kórinedi.
Til qarım-qatnas jasaw,xabarlaw (xabar beriw,xabar alıw)xızmetlerin
atqaratuǵınlıǵı belgili.Kibernetikada da xabarlaw,maǵlıwmat beriw degen
túsinikler qollanıladı.
Biraq kibernetikadaǵı xabarlaw keń mánide-esitiw,kóriw,iyis seziw,dám
seziw mánilerinde túsiniledi.Sırtqı dúnya haqqındaǵı túsinik beretuǵın barlıq
seziw aǵzaları (sonıń ishindegi tildegi esitiw hám sóylew aǵzaları) arqalı
qabıllanatuǵın yamasa taralatuǵın maǵlıwmatlar til bilimi ushın da,kibernetika
ushın da birdey áhmiyetli maǵlıwmatlar bolıp esaplanadı.
Til bilimi s e m i o t i k a
1
ilimi menen de baylanıslı boladı.Til tańbalar
sistemasına kiredi.Al pútkil tańbalardıń teoriyalıq tárepi semiotika iliminde sóz
etiledi. Semiotika turmıstıń barlıq tarawlarında qollanılatuǵın (Morze álipbesi jol
qatnasında jumsalatuǵın tańbalar sisteması,túrli sistemadaǵı jazıwlar hám
shifrlardıń hár qıylı usılları,áskeriy flot islerinde jumsalatuǵın tańbalar sisteması,
túrli kartalar hám olardı dúziw jolları hám t.b.)tańbalar sistemasın izertleydi.
Semiotika til de kóplegen tańbalar sistemasına salıstırıp qaraǵanda da úlken
ayırıqshalıqlarına,sheksiz keń múmkinshiliklerine iye boladı.Tildiń tańbalıq sıpatı
joninde sóz bolǵanda bul máselege keńirek toqtaladı.
Juwmaqlap aytqanda,til qarım-qatnas jasaw quralı retinde insan turmısınıń
barlıq táreplerinde jumsalatuǵın bolǵanlıqtan,jámiyetlik ómir súriwiniń tiykarǵı
shárti sıpatında barlıq jámiyetlik ilimler menen tıǵız baylanıslı boladı.Sonday-
aq til janlı adam músheleriniń xızmetiniń nátiyjesi retinde sóylew,esitiw,este
1
Кибернетика грекше
Do'stlaringiz bilan baham: