hám grammatikalıq kategoriyalardı teńlestirip,barlıq hám universal yamasa
logikalıq grammatika dóretiwdiń táreptarları da boldı. Buǵan mısal retinde XV88
ásirde Franciyada payda bolǵan grammatikanı atap kórsetiwge boladı.
Grammatika teoriyası tariyxındaǵı bul baǵıt eki ilimdi til bilimi hám logika
birlestire otırıp,adamzat tiliniń hámmesine teńdey bolǵan birden bir grammatika
(universal-raconal grammatika) dóretiwge umtılıw menen ilimde belgili.
Til bilimi psixologiyalıq ilimi menen baylanıslı boladı.Psixologiya ilimi
adamdaǵı psixikalıq qubılıslardı izertleydi.Adamnıń kewil-kúyi,qabıllaw
uqıbı,oy-sezimleri, minez-qulıq belgileri,erki hám t.b. Qásiyetleri psixikalıq
qubılıslar bolıp,.ol belgilerdiń kópshiligi til arqalı júzege shıǵadı. Bir oydı
(mazmundı) adamnıń psixikalıq jaǵdayındaǵı ózgerislerge baylanıslı hár túrli
dárejede bildiriw (túsindiriw)múmkin.Sonday-aq pikir bildiriwde adamnıń
psixikalıq jaǵdayına baylanıslı tillik birlikler tańlap alınadı.
Til tek ǵana oydı bildiriw quralı xızmetin atqarıw menen sheklenbeydi,sonın
menen birge ol adamnıń sezimlerinde ańlatadı. Adam qarım-qatnas jasawda
belgili bir oydı (mazmundı)ańlatıp qoymastan,sonıń menen birge sol
mazmundaǵı tánhá óziniń qatnasın da hám kóz qarasında bildiredi.Bul jazba
tilge qaraǵanda da,ásirese,awız eki sóylew tillerinde de anıq seziledi. Gápler
ózleriniń aytılıw maqsetine qaray hár túrli boladı.Til biliminde gáplerdi
xabar,soraw,úndew,buyrıq gápler dep bóliw dástúrge aylanǵan.Ol gáplerdi
aytıwda sóylewshi óziniń ishki psixikalıq jaǵdayları bolǵan tańlanıw, súyiniw,
kúyiniw,ókiniw hám t.b. sıyaqlı keshirmeleleri tiykarǵı mazmunǵa qosa ańlatadı.
Solay etip psixologiyalıq lingvistikalıq qubılıslardı túsiniwge járdem beredi. Sonıń
menen birge tilden tek ǵana psixikalıq qubılıslardı izlew,onıń tiykarǵı qásiyetleri
bolgan qarım-qatnas jasaw quralı xızmetin atqarıwına,oydı júzege shıǵarıwshı
ekenligine dıqqat awdarmaw qáte.
Til bilimi geografiya ilimi menen baylanıslı boladı. Bul baylanıs ásirese
lingvistikalıq geografiya,toponimika hám dialektologiya ilimlerinen ayqın
kórinedi.tildiń fonetikalıq, leksikalıq, grammatikalıq qubılıslarınıń taralıw órisin
anıqlaw,qaysı soramlarda (territoriyada)qanday tillik qubılıslardıń jumsalıwın
kórsetiw til bilimi ushın da,geografiya ilimi ushın da úlken áhmiyetke iye.Tildiń
dialektlik quramı anıqlaǵanda ǵana onıń dialektlik kartası dúziledi.Ayırım
tillerdiń lingvistikalıq atlası jasaldı degen sóz tillik qubılıslardıń taralıw shegarası
(izogloss) anıqlandı degendi ańlatadı.Lingvistikalıq atlas bir tillik hám kóp tillik
bioladı. Kóp tillik atlas negizinen tuwısqan tillerdiń faktleri tiykarında dúziledi.
Til bilimi menen geografiya iliminiń shegarasındaǵı taǵı bir ilim t o p o n i
m i k a
1
bolıp tabıladı.Bul ilim geografiyalıq atamalardı izertelydi.bizge
málim,kópshilik geografiyalıq atamalar uzaq dáwirlerdiń esteligi. Sonlıqtan til
tariyxı ushın topopnimikanıń áhmiyeti oǵada ullı.
Til bilimi jámiyetlik (sociallık)ilimlerden tısqarı barlıq tiykarǵı tábiyat
ilimleri
menen
de
baylanıslı.
Til
bilimi
ayırıqsha
1
топонимика сөзи грекше to
Do'stlaringiz bilan baham: