O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

Tadqiqotning ilmiy yangiligi. 
Navoiy viloyatida yuzaga kelgan ekologik 
muammolarni vujudga keltiruvchi omillar aniqlandi va ular tasniflandi. Ekologik 
holati buzilgan joylar aniqlandi. Navoiy viloyatining ekologik muammolarini 
o`rganish jarayonida atmosfera havosining ifloslanishi sabablari o`rganib chiqildi 
va ifloslanishning oldini olish bo`yicha takliflar berildi. Suvlarni muhofaza qilish 
va ulardan oqilona foydalanish bo`yicha taklif va mulohalar berildi. Shu bilan bir 
qatorda viloyatning tuproqlariga tavsif berilib, uning ekologik holati ham 
baholandi. Navoiy viloyatining landshaftlarida antropogen ta’sirning o`sishi bilan 
tabiiy geografik jarayonlarning jadallashuviga olib keladigan sabablar ko`rsatib 
o`tildi. Shu qatori viloyatda tog`-kon sanoatining ham geografik jarayonlarga 
ta’siri ham tahlil qilindi. Ekologik holatning buzilishi bilan inson salomatligiga 
ta’sir qiluvchi sabablar ham ko`rib chiqildi. Mavjud ekologik muammolarning 
ilmiy yechimlari ishlab chiqildi va tavsiyalar berildi.
 
Dissertatsiya ishining tarkibi.
 
Dissertatsiya ishi kirish, uchta bob, xulosa, 
foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati va ilovalardan iborat. Dissertatsiya ishining 
to`liq matni 94 betdan iborat.
 

---

--
10 
I-BOB. 
NAVOIY VILOYAТINING ТABIIY GEOGRAFIK 
ХUSUSIYAТLARI 
1.1.
 
Navoiy viloyatining geografik o’rni va chegaralari 
 
Viloyatning hozirgi kundagi maydoni 111 ming kv.km ga teng, bu jihatdan u 
eng katta viloyat hisoblanadi. Respublikamiz ma’muriy birliklari ichida faqat 
Qoraqalpog’iston Respublikasidan kichikdir. U Andijon va Sirdaryo viloyatlaridan 
qariiyb 30 barobar, qo’shni Buxoro viloyatidan 2,5 marta kattadir. Hatto 
dunyoning ko’plab mamlakatlari Niderlandiya, Buyuk Britaniya kabi davlatlardan 
kattaligini ham etirof etish lozim. Viloyat hududining ko’lami O’zbekiston 
Respublikasi hududining 24,7 foiziga yoki qariiyb ¼ qismiga teng, Zarafshon 
iqtisodiy rayonining 2/3 qismiga teng. Ammo viloyat hududining asosiy qismi 
cho’l zonasida joylashganligi, mahalliy sug’orma suv manbalariga yetarlicha ega 
emasligi, buning ustiga asosiy suv manbasi bo’lmish, Zarafshon daryosi ham 
viloyatning janubiy qismidan oqib o’tishi o’lka tabiatining salbiy sifatlaridan 
sanaladi. Shuning bilan bir qatorda viloyatning geografik o’rni uning ijtimoiy-
iqtisodiy, madaniy ravnaqi uchun qulay imkoniyatlarga ega. Viloyat hududidan 
qadimda Buyuk Ipak yo’lining o’tganligi ham uning geografik o’rni bilan bevosita 
bog’liqdir. Bundan tashqari viloyat hududi ko’lamining kattaligi davlatlararo yo’l 
va aloqalar tugunida joylashganligi, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy 
rivojiga ko’mak beradigan omillardan sanaladi. Shuningdek, Navoiy viloyatining 
erkin iqtisodiy industrial zonaga aylantirilishi ham fikrimiz isbotidir. 
Hozirgi kunda viloyat aholisining umumiy soni 904,2 ming kishi, 
O’zbekiston Respublikasiga nisbatan 3,3 foiz (2014). Qizig’i shundaki, bu 
geografik ko’rsatkichlar O’zbekiston miqyosida katta qutbiylik xarakteriga ega: 
maydoni bo’yicha ham, demografik salohiyati bo’yicha ham ikkinchi, biroq 
hududiga ko’ra viloyat yuqorida ko’rib o’tganimizdek, Qoraqalpog’iston 
Respublikasidan keyingi ikkinchi, aholi soni jihatidan esa faqat Sirdaryo 
viloyatidan oldinda turadi, ya’ni oxiridan ikkinchi. (1-rasm)