O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

 
Navoiy viloyati ekologik sharoitiga tasir etuvchi omillar 
Navoiy viloyati ekologik sharoitiga
ta’sir etuvchi omillar 
Tabiiy omillar 
Geografik o’rni 
Iqlim sharoiti 
Rel’efi 
Orol dengizining 
yaqinligi 
Tog’-kon sanoati 
Geologik qidiruv ishlari 
Sug’oriladigan erlarning 
ikkilamchi sho’rlanishi 
Boshqa sanoat 
korxonalari 
Antropogen omillar 

---

29 
Rasm-5. Navoiy viloyati iqlim kartasi 

---

--
30 
Yengil sanoatdan ya’ni paxta tozalash, yog`-moy va oziq-ovqat 
sanoatlaridan chiqayotgan chiqindilar atrof-muhitni eng ifloslovchi korxonalar 
hisoblanadi.
Chunki bulardan atmosferaga chiqayotgan changlar og`ir changlar 
hisoblanib, atmosferaning quyi qismida turib qoladi hamda atrof-muhitga salbiy 
ta’sir ko‘rsatadi natijada turli kasalliklar paydo bo‘ladi. Biz bugungni kunda 
iqtisodiyotni ishlab chiqarish bilan bog`liq tarmoqlarini geoekologik jihatdan 
atrof-muhitga zarar yetkazmaydigan yoki kam zarar yetkazadigan 
texnologiyalarni ishlatishimiz kerak. 
Har yili viloyatda turli sanoat ob’ektlarining qurilayotganligi, kimyo, oziq-
ovqat sanoat korxonalari, issiqlik elektr stansiyalarining betinim ishlashi va 
boshqa ishlab chiqarish jarayonlari munosabati bilan juda ko‘p miqdorda sanoat 
chiqindilari vujudga keladi. O‘zbekiston Tabiatni muhofaza qilish davlat 
qo‘mitasining ma’lumotiga ko‘ra zaharli chiqindilarning hajmi 2 mlrd. tonnani 
tashkil etadi. Chiqindilarning eng ko‘p qismi (1,3 mlrd. t) tog` kon qazuv 
sanoati bilan qayta ishlovchi sanoat korxonalariga to‘g`ri keladi. Qoplama 
jinslar chiqindisi, rudalarni boyitish natijasida ajragan shlaklar, klinkerlar yiliga 
50—60 mln. tonnani, ularning egallagan maydoni 10 ming ga ni tashkil etadi.
Kimyo sanoatida chiqindilarni asosan fosfogips, lignin, marganesli quyqa 
ishlab chiqarish oqavasi va boshqa mahsulotlar tashkil qiladi.
Insonning sog`-salomatligi ijtimoiy omillardan tashqari ko‘p jihatdan atrof 
muhitning ekologik holatiga ham bog`liq. Tabiiy muhit qanchalik toza, havo, 
yer usti va yer osti suvlari, tuproq, o‘simlik, hayvonot olamining tozalik darajasi 
tabiiy me’yorda bo‘lsa, inson sog`ligi ham shuncha mustahkam va barqaror 
bo‘ladi. Shundagina kishi organizmi tashqaridan to‘satdan bo‘ladigan ba’zi 
xurujlarga bardosh bera oladigan va qarshi kurasha oladigan darajada 
rivojlanadi. 
Hozirgi fan va texnika taraqqjiyoti yuksak darajada rivojlangan sharoitda 
biosfera borgan sari kuchliroq ifloslanib bormoqda. Inson uchun esa sayyoraviy, 

---

31 
hududiy va mahalliy miqyoslardagi turli geoekologik muammolar ta’sirida 
tarkib topgan va topayotgan noqulay ekologik sharoitlarda yashashga to‘g`ri 
kelmoqda. Havo, suv, tuproq, iste’mol qilinadigan oziq-ovqat mahsulotlarining 
turli darajada ifloslanishi va qashshoqlanishi natijasida aholi orasida har xil 
kasalliklar tarqalmoqda, kishilarning o‘rtacha yashash yoshlari kamayib 
bormoqda, o‘lim, ayniqsa, yosh go‘daklarning o‘limi ko‘proq kuzatilmoqda. 
Boshqacha aytganda, inson o‘zi uchun kasalliklarni orttirish yo‘nalishida 
tinimsiz mehnat qilayotganligini tasavvur qilmagan holda ishlab chiqarsh 
kuchlarini rivojlantirish bilan ovora bo‘lar ekan, uning ekologik va ijtimoiy 
iqtisodiy oqibatlarini idrok eta olmaydi.