O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti

Terrasalardagi gidromorf tuproqlar,
bo`z tuproqli mintaqada bo`lib, 
Zarafshon daryosi qayir va qayir oldi hududida joylashgan. Tuproq hosil qiluvchi 
jinslar qum, gilli qum va daryo loyqa yotqiziqlari lyoss va lyossimon jinslar, 
gidromorf tuproqlar botqoq va o`tloqqa bo`linadi. Yaxshi drenajlangan holatda 
o`tloq, kuchsiz drenajlanganda botqoq vujudga kelgan. 
O`tloq tuproqlar quyidagi past tiplarga bo`linadi:
Qayir, allyuvial, prolyuvial, soz, botqoq, o`tloq. Qayir, o`tloq, allyuvial tuproqlari 
unchalik katta maydonni egallamaydi.
Botqoq o`tloq tuproqlar,
unchalik katta tarqalmagan. Quyi terrasalarda tarqalgan 
botqoq o`tloq tuproqlar morfologiyasi bo`yicha boshqa kichik tiplardan ajraladi. 
Gumusli qatlam to`q qoraga yaqin yaxshi strukturaga ega. Unumdorligi yuqori 
bo`lib, karbonatli qishloq xo`jalik ekinlari bilan band. Navoiy viloyatining tekislik 
joylarida qumoq, taqir bo`z tuproqlar, ba’zi joylarda sho`rxoklar ham tarqalgan. Bu 
yerdagi qumoq tuproqlar oralig`ida o`simlik qoplami bilan mustahkamlanmagan 
qumliklar ham uchraydi. (6-rasm) 
O`rta Zarafshon tipik bo`z tuproqlar, daryoning yuqori terrasasidagi 
to`lqinsimon allyuvial - prolyuvialli tog` oldi va Oqtov tizmalarining g`arbiy 
chekkasidagi tog` oldi va past tog`lar hududlarida tarqalgan. Ular dengiz sathidan 
400 m balandlikdan to 900 - 1000 m gacha uchraydi. Tuproqning asosiy qismi 
lalmikor yerlardan iborat.
Qizilqum hududining shimoli - g`arbida sur - qo`ng`ir tuproq tarqalgan. 
Nisbatan re’lefi pastroq bo`lgan yerlarda esa taqir va taqirli tuproqlar uchraydi. 
Bunday tur tuproqlarda chirindi kam bo`lib, gumus miqdori 0,4 - 0,5 % gacha 
boradi.
Qizilqum hududining 3 - 5 % maydonini o`simlik deyarli o`smaydigan qumlar 
egallagan. Qolgan 95 - 97 % maydoni u yoki bu darajada o`simliklar bilan 
qoplangan.

---

41