A ashirov, sh. Atadjanov

umumiy mifologik tarzda tasavvur etuvchi, o zlarini m a’lum
bir hudud bilan bog'liq hamda hamfikr deb biluvchi kishilar
guruhidir.
 
Chunonchi, bunda oldingi nazariyalarga asos bo ‘lgan 
hududiy va tarixiy jarayonlar bilan b o g iiq holdagi obyektiv 
m a’lum otlar emas, balki subyektiv jihatlar: jamoaviy tafakkur, 
mifologiya, tasavvur etish muhim ahamiyat kasb etadi.
Millat 
(lotincha natio — «xalq», inglizcha — nation, nem. — 
nation) termini qadim da va o ‘rta asrlarda asosan kelib chiqishi 
bir b o ig an , iqtisodiy va siyosiy jihatdan umumiylik kasb etgan 
m a’lum bir guruh kishilarga nisbatan qo‘llanilgan. Yangi davrda, 
ayniqsa, XVIII asr intihosidagi Buyuk Fransuz inqilobidan keyin 
fransuz, ingliz va G 'arbiy Yevropa xalqlari tillarida millat atamasi 
m a’lum bir davlat fuqarolariga nisbatan, ya’ni etnik m a’noda 
q o ‘llana boshlagan. M arkaziy va Sharqiy Y evropada milliy 
davlatchilik taraqqiyoti bir oz kechroq boshlanganligi bois millat 
iborasi bir hududda yashagan ham da til-m adaniy m unosabatlari 
um um iyligiga ega b o ‘lgan, y a ’ni etnik m a’no d a q o ila n ila
boshlangan. Millatning yangi ilmiy konsepsiyasining muallifi 
fransuz olimi E. Renan hisoblanadi. U ilk bora 1877-yilda etatik 
(davlatga doir) va etnik talqinlami umumlashtirishga hamda millat 
iborasining dastlab qoilanilishi o ‘rta asrlar Yevropasida milliy 
davlatchilikning paydo bo ‘lish jarayoni bilan b o g iiq deb talqin 
qilgan. M illat, uning fik rich a, avvalo m a iu m b ir guruh 
kishilarning birgalikda yashashi, oldingi ajdodlardan avlodlarga

---

o ‘tib kelayotgan a n ’analarni saqlab qolishga bo‘lgan harakati 
ham da umumiy maqsad yo‘lida birlashishidir. E. Renandan so‘ng 
ijtimoiy fanlar tizimida millat atamasi bilan bogiiq qator nazariy- 
m etodologik q arash lar bayon qilingan b o is a - d a , u larn in g
birortasi ham mukammal nazariya sifatida shakllanmagan va um um
tomonidan e’tirof etilmagan.
Sovet davrida millat atamasiga rivojlangan sinfiylikka xos etnos 
tipi degan ta ’rif berilgan.Millat iborasining paydo b o iish i feodal 
tarqoqlikning yuzaga kelishi va kapitalizmning maydonga kelishi 
bilan b o g iiq tarzda yuz bergan xo'jalik va boshqa aloqalarning 
rivojlanishi, ona tilida ijod qiluvchi ziyolilar va adabiyotchilarning 
ko ‘payishi, m illiy-etnik o ‘zlik hissining kuchayishi, m illiy 
davlatchilikni qurish harakatining avj olishi bilan b o g iiq d ir. 
Yevropadagi dastlab paydo b o ig a n m illatlar m arkazlashgan 
davlatlar hududida, ya’ni bir yoki bir necha etnik m unosabatlari 
yaqin b o ig a n xalqlar orasida shakllangan. M asalan, fransuz 
millati shimoliy fransuzlar va provansallardan tashkil topgan.
Millat atamasi G ‘arbiy Yevropa tillarida «bir davlat fuqarolari 
jamoasi» m azm unini anglatuvchi siyosiy m a’noni anglatgan. 
So‘nggi o ‘n yilliklarda millat atam asi bilan b o g iiq a n ’anaviy 
qarashlarda inqilobiy o ‘zgarishlar yuz berdi. Ayniqsa, bu borada 
Mikluxo-Maklay nomidagi Etnologiya va antropologiya instituti 
direktori V. Tishkov tadqiqotlari alohida diqqatga sazovordir. Uning 
fikricha, millat tasawurdagi tuzilma b o iib Jam oaviy harakatlarga 
asos b o ia d i va qat’iy voqyelikka aylanadi1.
0 ‘z navbatida, V. Tishkov m akon va zam on ham da bugungi 
kunda g‘oyat dolzarb b o iib turgan terrorizm , ekstrem izm , m il- 
latchilik, separatizm , diasporalar, kam sonli milliy guruhlar 
tushunchalarini “ijtimoiy antropologiya” nuqtai nazaridan ta h ­
lil qilgan. Uning fikricha, turli-tum an mahalliy qaram a-qar- 
shiliklar tarixiy va etnik m uam m olardan emas, balki “zamonaviy 
m uam m olarga oid ijtim oiy m akondagi zam onaviy ishtirok- 
chilarning zamonaviy ixtiloflari”dan paydo b o ia d i va o ‘z navba­
tida, bu vaziyatda milliy adovat va agressiya sun’iy ravishda atay-