O‘zbeкiston respubliкasi

«
Gilos daraxtdir
» 
tarzidagi hukmni aytish mantiqiy. Biroq «
Ildiz daraxtdir
» deyish 
mumkin emas. 
Tilshunoslikda lisoniy birlikning butun-bo‗lak munosabati 
partonimik 
(
part 
– qism, bo‗lak), tur-jins munosabati 
giponimik 
munosabat 
deyiladi. Partonimik munosabatga kirishuvchi qismni 
ifodalovchi birliklar 
partonim
, giponimik munosabatga kirishuvchi 
jins nomlari 
giponim 
deyiladi. Butunlik 
totonim 
va tur nomi 
giperonim 
deyiladi. 

---

43 
O‗xshashlik (paradigmatik) munosabati o‗zaro teng (pog‗onali 
munosabatdagi 
daraxt 
va 
tana
, 
daraxt 
va 
gilos 
birliklari semantik 
qamrovi jihatdan teng emas edi), bir umumiy belgi asosida birlashib, 
qator hosil qiluvchi, ammo o‗ziga xos belgilarga ko‗ra farqlanib 
turuvchi birliklarning o‗zaro aloqasini ifodalaydi. 
Yuqorida aytilganidek, paradigma a‘zolari o‗zaro teng bo‗lib, 
nutqda bir xil o‗rinni egallaydi va bir xil xususiyatga ega bo‗ladi. 
Berilgan misoldagi 
Halim
, 
Salim
, 
Halima, Salima 
so‗zlari o‗zaro teng, 
bir xil o‗rinda kela oladi, biroq o‗zaro farqlarga ham ega. 
O‗zaro o‗xshashlik munosabatida bo‗lgan birliklarning bir-biri 
bilan farqli xususiyati asosida qarama-qarshi qo‗yilishi 
ziddiyat 
(oppozitsiya)
, ziddiyatga kirishayotgan paradigma a‘zolari 
ziddiyat 
a‟zosi 
deyiladi. Ziddiyatdagi birliklar o‗zaro ma‘lum bir belgi asosida 
qarama-qarshi qo‗yiladi. Bu belgi 
ziddiyat belgisi 
deyiladi. 
Quyida ziddiyat turi va mohiyati haqida so‗z yuritiladi.