O‘zbeкiston respubliкasi

ishonmagan edi. 
(Oyb.) 
Na 
xotin, 
na 
farzand 
ko
„
rmagan
, kimsasiz 
bechora bir yigit
. (
Uyg‗.
) 
Mening 
farzandim yo
„
q, gulbog
„
larim yo
„
q
. 
(S.Nur.) 
Bo‗lishli-bo‗lishsizlik kategoriyasini TIКdan farqlash lozim. 
Bo‗lishli-bo‗lishsizlik fe‘lga xos va uning nokesimlik shakli. Bunda 
bo‗lishsizlik shakli bo‗lgan 
-ma 
ko‗rsatkichining o‗rnini aniq bilish 
lozim. Bu shakl boshqa (masalan, 
-gan 
shakli sifatdosh shakli sifatida 
boshqa 
paradigmadan, 
kesimni 
shakllantirishi 
bilan 
boshqa 
paradigmadan joy olganligi kabi) grammatik shakllardek ko‗p vazifali 
(polifunksional). U gap kesimi tarkibida kesimlik kategoriyasining 
UGMsidagi 
«gap 
kesimini 
shakllantirish» 
ma‘nosini 
xususiylashtirganligi bilan bo‗lishli-bo‗lishsizlik kategoriyasidagidan 
boshqa bir qirrasini namoyon qiladi. Bu serqirra mohiyatli, ko‗p 
funksiyali lisoniy birliklar kabi 
-ma 
shakli ham birdan ortiq 
paradigmadan o‗rin olishini ko‗rsatadi. 
2.
 
Mayl kategoriyasi. 
Mayl kategoriyasi (qisq. MК) «kesimdan 
anglashilgan voqelikning borliqqa munosabatini ifodalash va gap 
kesimini shakllantirishda ishtirok etish» UGMsiga ega. MК UGMsida 
mayl kategorial ma‘nosiga har doim zamon kategoriyasi ma‘nosi 
yondosh. 
MК ifodalayotgan munosabat rang-barang bo‗lishi mumkin. 
Shuning uchun uning quyidagi turi ajratiladi: 
a)
xabar mayli
; 
b)
shart mayli
; 
d)
 
buyruq-istakmayli; 
e)
maqsad mayli
. 
Xabar mayli 
harakat/holat yoki hodisani uning bajarilish vaqti 
bilan ifodalaydi. Unda bajarilish haqida xabar mavjud. Shuning uchun 
bu mayldagi fe‘l, albatta, biror zamon shaklida bo‗ladi: 
keldi, kelyapti, 
keladi
. 

---

224 
Xabar mayli biror ko‗rsatkichga ega emas. U fe‘lning zamon 
ko‗rsatkichi orqali yuzaga chiqadi. Xabar mayli va zamon ma‘nosi 
yig‗iq ifodalanishga ega. 
Shart mayli 
-sa, -sa edi, -ganda edi, -gan ekan 
shakllari orqali 
hosil qilinadi: 
borsam, borsang, borsa, borsangiz, borsalaringiz, 
borsangizlar, borsalar; borganda edi 
va h. Misollar: 1. 
Mana bu 
kanal