O‘zbeкiston respubliкasi

son kategoriyasi
ning ma‘nosi miqdoriy va sifatiy 
belgilarning ma‘lum yig‗indisidan iborat; 
kelishik kategoriyasi 

---

181 
oldingi so‗zni keyingi so‗zga tobelantirib bog‗lashni ifodalaydi; 
daraja kategoriyasi 
belgining qiyosan ekanligini ko‗rsatadi; 
nisbat 
kategoriyasi 
fe‘l anglatgan harakatda bajaruvchining miqdor va sifat 
jihatdan tavsifini beradi; 
bo‘lishli-bo‘lishsizlik kategoriyasi 
fe‘ldan 
anglashilgan harakat ma‘nosining bajarilish yoki bajarilmasligini 
izohlaydi. Bu soddalik, albatta, nisbiy, chunki ular GKlar 
paradigmasidagi 
tarkibi 
bir 
necha 
mustaqil 
grammatik 
kategoriyalardan iborat murakkab kategoriyalarga nisbatan shunday 
olingan. 
Murakkab kategoriya shakllarida ma‘no murakkab bo‗lib, boshqa 
kategoriyaga mansub ma‘nolar ham mujassamlashgan bo‗ladi. Buni 
egalik, o‗zgalovchi, harakat tarzi, kesimlik GКlarida kuzatish 
mumkin. 
Masalan, 
egalik 
kategoriyasida 
uch 
xil 
ma‘no 
mujassamlashgan bo‗ladi: 
a)
lisoniy (so‗zlarni bir-biriga bog‗lash) va nolisoniy (borliqdagi 
bir 
narsa/shaxsning 
ikkinchi 
bir 
narsa/shaxsga 
mansubligi) 
munosabatni ifodalash; 
b)
shaxs ma‘nosi (egalik kategoriyasi uchun nokategorial, ya‘ni 
yondosh); 
d) son ma‘nosi (egalik kategoriyasi uchun nokategorial, ya‘ni 
yondosh). 
Кesimlik kategoriyasi ham murakkab bo‗lib, unda tasdiq/inkor, 
mayl-zamon, shaxs-son va zamon ma‘nolari birlashgan va ular bitta 
qo‗shimchada yoki bir necha qo‗shimchada yuzaga chiqadi. Masalan, 
olmani ol 
gapida 
ol 
so‗zshakli tasdiq, buyruq mayli, ikkinchi shaxs, 
birlik son va hozirgi zamon ma‘nolarini voqelantirib kelmoqda va 
bular nol shakl bilan ifodalanmoqda. 
Кitobni olmadingiz 
gapida inkor 
ma‘nosi 
-ma 
qo‗shimchasi bilan, mayl va zamon ma‘nosi 
-di 
shakli 
bilan, ko‗plik ma‘nosi 
-iz 
shakli bilan ifodalanmoqda. 
(Shu o‗rinda kesimlik kategoriyasi tarkibidagi tasdiq/inkor 
ma‘nosi 
bilan 
fe‘llardagi 
bo‗lishli/bo‗lishsizlik 
kategoriyasi 
munosabati munozarali.) 
O‗zgalovchi kategoriyasi ham murakkab bo‗lib, unda ravishdosh, 
sifatdosh va harakat nomi shakllari ma‘nolari yondosh ma‘no sifatida 
bir butunlikni tashkil etadi. 

---

182