O‘zbeкiston respubliкasi

Shakllarda pleonazm va tejamkorlik. 
Bir so‗zda ma‘nolari bir 
xil yoki yaqin bo‗lgan qo‗shimchaning takrorlanishi (ikki, ba‘zan 
uch), qavatlanishi 
affiksal pleonazm 
deyiladi. Pleonazm affikslarda bir 
necha ko‗rinishga ega. Masalan, bir affiksning aynan o‗zi yoki tashqi 
shakli har xil bo‗lgan – ma‘nodosh affikslar takrorlanadi: takrorlangan 
bu affikslar: 
a)
zich, ketma-ket holda (ayting+
iz+lar
) ham; 
b)
ajralgan holda ham bo‗lishi (ish+
da
+
lig+im
+
da
) mumkin. 
Affiksal pleonazm har xil sababga ko‗ra yuzaga keladi. Bir affiks 
o‗zak bilan juda ham zichlashib, o‗zakning tarkibiga singib ketadi, 
bunda o‗zak o‗z mustaqilligidan mahrum bo‗ladi, natijada, so‗zga shu 
qo‗shimchaning 
ma‘nodoshlaridan 
biri 
qo‗shilishi 
mumkin, 
qo‗shimcha arxaiklashib, undan keyin tildagi iste‘molda bo‗lgan 
qo‗shimcha qo‗shiladi (
ichkariga, tashqariga, nariga, beriga, barisi 
kabi). Takrorlanayotgan sinonim affikslarning barchasi «tirik» bo‗lsa, 
ular ta‘kid, kuchaytirish kabi uslubiy vazifani o‗z zimmasiga oladi 
(
sizlar aytingizlar 
kabi). Boshqa tildan kirgan affiks tushunarli va 
keng iste‘molli bo‗lmaganda ham uning tilimizdagi ma‘nodoshi 
qo‗llanadi (yor+
on+lar 
kabi). Qo‗shimcha qo‗shilishi natijasidagi 
tovush o‗zgarishi ham ma‘nodosh affiksning qo‗shilishiga sabab 
bo‗ladi: 
yarmisi, kichkinagina, unisi, anavinisi, qaysinisi, singlisi, 
toychoqcha 
kabi. 
Pleonazm hodisasi aksariyat hollarda til evolutsiyasi bilan bog‗liq. 
Bunga o‗zbek tilining akademgrammatikasida ayrim izoh berilgan: 1. 
Ot va sifat yasovchi -
lik 
affiksi farqlanib, vazifasi ajralishi (
-li 
sifat 

---

179 
yasaydi, 
-lik 
ot yasaydi) natijasida ular ketma-ket qo‗llanadigan 
bo‗lgan: 
aqllilik, ifodalilik, bilimlilik. 
2. Og‗zaki so‗zlashuv nutqida 
ba‘zan uchrab qoladigan 
mashshoqchi, xodimchi 
kabi so‗zlarda 
«bajaruvchi» ma‘nosi ikki marta ifodalangan: ichki fleksiya (arab 
tilida 
mashshoq 
– mashq qiluvchi shaxs, 
xodim 
– xizmat qiladigan 
shaxs) va -
chi 
affiksi orqali. 3. Bir xil ma‘nodagi ikki affiks qo‗shma 
affiks maqomini oladi: 
yog„ingarchilik, namgarchilik, rasvogarchilik 
kabi. 4. Кelishik va egalik affikslarining ikki marta ifodalanishi 
(
kitobni uch