O‘zbeкiston respubliкasi

Umumiy ensiklopedik lug„at 
(UEL). Ma‘lumki, UEL alfavit 
tartibida bo‗lib, ularda so‗z emas, balki shu so‗zdan anglashilgan 
tushunchalar uchun asos bo‗lgan narsa, tarixiy voqea, tabiiy va 
ijtimoiy hodisalar, shaxslar, geografik nomlar haqida ma‘lumot 
beriladi va lug‗at maqolasi lug‗at yozilgan tilni tushunuvchi keng 
o‗quvchilar ommasiga mo‗ljallangan bo‗ladi. «O‗zbekiston Milliy 
ensiklopediyasi» ana shunday lug‗atlardan biri. Unda shunday 
deyiladi: «O‗zME (O‗zbekiston Milliy ensiklopediyasi) universal 
ensiklopediya bo‗lganligi uchun fan-texnika va madaniyatning barcha 
sohalariga oid ma‘lumotlar muxtasar tarzda ifodalanib, u insoniyat 
sivilizatsiyasining muhim yutuqlari haqidagi bilimlar majmuidan 
iboratdir». Prezident I.Кarimov O‗zME ga yozgan so‗zboshisida 
«Ensiklopediyamiz o‗zining ilmiy jihatdan chuqur, ayni vaqtda 
ommabopligi bilan keng kitobxonlar orasida obro‗-e‘tibor topib, 
jahonning nufuzli qomuslari qatoridan munosib o‗rin olishiga 
ishonchim komil» deb, uning funksiyasini alohida ta‘kidlaydi. 
Maxsus ensiklopedik lug„at (MEL). 
Fan-texnika, san‘at va 
madaniyatning ma‘lum bir sohasiga oid tushunchalarni shu soha 
qiziquvchilari va mutaxassislari uchun mo‗ljallab tavsiflaydi. Bunday 
lug‗at sifatida soha ensiklopedik lug‗atlari – «Медицина 
энциклопедияси», «Физический энциклопедический словарь», 

---

136 
«Лингвистический энциклопедический словар» kabilarni misol 
qilib keltirish mumkin. UELdan farqli ravishda MEL tor sohaga doir 
tushunchani keng va batafsil sharhlaydi. Masalan, rus tilida yaratilgan 
«Лингвистический энциклопедический словарь»da shunday 
deyiladi: «Bu lug‗at turli ixtisosliklardagi filolog-tilshunoslar va ilmiy 
xodimlarning keng doirasiga, shuningdek, tilshunoslik bilan yaqin 
bo‗lgan soha vakillari psixologlar, mantiqshunoslar, filosoflar, 
etnograf va adabiyotshunoslarga mo‗ljallangan». Quyida 
«Лингвистическийэнциклопедическийсловарь»dan 
namuna 
keltiramiz (bunday lug‗at o‗zbek tilida yaratilmagani uchun olingan 
maqolaning tarjimasi berildi). 
«
AККOMODATSIYA 
(lat. 
accomodatio 
— moslashish) 
tovushning kombinator o‗zgarishidan biri: qo‗shni undosh va unlining 
qisman moslashuvi. Akkomodatsiya shunday hodisaki, keyingi 
tovushning ekskursiyasi (artikulatsiyasining boshlanishi) oldingi 
tovushning rekursiya (artikulatsiyasining tugashi)ga moslashadi 
(прогрессиваккомадация) yoki oldingi tovushning rekursiyasi 
keyingi tovushning ekskursiyasiga moslashadi. Ayrim tillarga 
unlining undoshga moslashishi xosdir, masalan, rus tilida a, o, u 
unlilari yumshoq undoshdan keyin til oldi unlilariga aylanadi 
(ularning artikulyatsiyasi ekskursiyaga intilgan). Qiyoslang: «mat» – 
«myat», «mol» – «myol», «luk» – «lyuk». Boshqa tillarda esa 
undoshning unliga akkomodatsiyasi kuzatiladi, masalan, fors tilida til 
oldi unlisidan oldin kelgan undosh tanglaylashadi» (22-bet). 
Кo‗rinadiki, maxsus ensiklopedik lug‗at soha mutaxassislari 
uchungina zarur bo‗lgan tushunchani ana shu soha ilmiy uslubiga xos 
ifoda bilan tasvirlaydi.