Iqtisod-moliya

N. M. Amosov o‘zining “Salomatlik to‘g‘risidaga o‘ylar” nomli 
kitobida “Salomatlik miqdori” to‘g‘risidagi atamani taklif qilib, 
bu atama inson salomatligi uning zaxiraviy imkoniyatlari bilan 
belgilanishi mumkinligini ko‘rsatdi.
Inson salomatligi haqidagi fanni uning bugungi ko‘rinishida 
yaratgan olim Vladivostoklik vrach-farmakolog I.I. Brexman 
hisoblanadi. I.I. Brexman 1982-yildayoq amalda sog‘lom 
odamlarning salomatligini saqlash va mustahkamlashning 
metodologik asosini shakllantirdi. I.I. Brexman dastlab, 
o‘simliklardan olinadigan naturolatik profflaktik moddalardan 
insonning sog‘lom turmush tarzida yashashi uchun foydala-
nish mumkinligini tavsiya qildi. Shu narsa diqqatga sazovorki, 
I.I.Brexman har bir individning salomatlik miqdori ko‘rsatkich-
larini belgilash, tashxislash va sabablarini o‘rganish orqali 
butun sog‘liqni saqlash tizimining strategiyasini tubdan o‘zgar-
tirish lozimligini ko‘rsatdi. U o‘zi kashf etgan bu ilmiy yo‘-
na lishni - vale ologiya, ya’ni sog‘lom bo‘lmoqlik ilmi deb 
atadi. I. I. Brexman 1987-yilda ushbu masalaga bag‘ishlangan 
birinchi mono grafiya “Salomatlik to‘g‘risidagi fanga valeolo-
giyaga kirish” nomli kitobini bosmadan chiqardi. U o‘z mono-
grafiyasida salomatlik haqidagi fan faqat tibbiyot ilmi doirasi 
bilan chegaralanib qolmasligini va o‘z harakat doirasiga 
ekologiya, biologiya, psixologiya kabi boshqa fanlarini ham jalb 

---

11
qilishi lozim deb, ko‘rsatdi. 1991-yildan boshlab, valeologiya 
muammolarini tadqiq etish ishlariga Rossiya Federatsiyasining 
bir qator ilmiy tadqiqot markazlari ham kirishib ketdi. Shular 
jumlasiga, Rostov universiteti qoshida tashkil qilingan valeo-
logiya ilmiy tadqiqot institutini kiritish mumkin. 1996-yildan 
boshlab ushbu institut tomonidan “Valeologiya” nomli jurnal 
chop qilina boshlandi. Sog‘lom turmush tarzi va umuman tur-
mush tarzi kategoriyasining shakllanisliida uzoq, vaqtlar unutilib 
ketgan, anologiya atamasini qayta “tiriltirishda” Rossiyalik 
olim Yu.P. Lisitsonning xizmatlarini alohida ta’kidlab o‘tish 
o‘rinlidir.
Yu.P. Lisitson 1980-yillar oxiridan boshlaboq o‘zining 
qator ilmiy maqolalarida va monografiyalarida ushbu atamani 
qaytadan “tiriltirdi”. Yu.P. Lisitson o‘zining “Salomatlik haqida 
so‘z”, “Tibbiyot va gumanizm” (1984-yil) nomh monografi-
larida inson salomatligi va unga ta’sir qiluvchi оmillar haqida, 
xavfli omillarning tarkibi haqida batafsil ma’lumotlarni beradi. 
Tibbiyotning markazida bemor kishi emas, sog‘lom odam turishi 
lozimligini, tibbiyot ilmi o‘z diqqat markazini patologiyaga 
emas, balki sanologiyaga qaratishi lozimligini asoslab, ilmiy 
adabiyotlarda unutilib ketgan sanologiya atamasini, qayta tik-
ladi. Yu.P. Lisitson ayniqsa o‘zining 1987-yilda chop ettir gan 
ikki jildlik Ijtimoiy gigiyena va sog‘liqni saqlashni tashkil 
qilish bo‘yicha qo‘llanmasida inson salomatligining uning 
turmush tarzi bilan belgilanishi, shuningdek, tibbiy faollikning 
sog‘lom turmush tarzini shakllan ti rish dagi o‘rni haqida batafsil 
ma’lumotlar beradi.