Ravshan Rajabov

Paleogeografiya  –  to`rtlamchi  geologiya,  ibtidoiy  jamoa  tarixchilariga,    vaqt 

o`tishi  davomida  odam  yashaydigan    yer  yuzasidagi  o`zgarishlar,    to`rtlamchi  davr 

davomida okean sathi va bu sathni

ng

 o`zgarishi,  qirg`oq tektonikasini

ng

 intensivligi,  

iqlim jiddiy o`zgarishlari, mahalliy o`ziga xos  xususiyatlari, qaysiki, u oykumenning  

turli  hududlarida  har  xilligi  to`g`risida    ma`lumotlar  beradi.  Geologik    kuzatishlar,  

ibtidoiy  jamiyat    tarixi  uchun    tor  amaliy  ahamiyatga  ega  –  geologik  qatlamlarni

ng

 

yotishi,    g`orlarda  stratigrafik  ustunlar,  ochiq  manzilgohlarda  qatlamlarni

ng

  izchil 

yotishi ibtidoiy jamoa tarixini

ng

 davrlarini o`rnatishda muhim o`rin tutadi. 

Paleogeografiya 

– 

to’rtlamchi 

geologiyani

ng

 

ma’lumotlari, 

fizik 

geografiyani

ng

  natijalarini  qayta  rekonstruksiya  qilib,  to’rtlamchi  paloelandshaftni 

qayta  tiklash  uchun  geografik  muhit  dinamikasini  qayta  tahlil  qiladi.  Paleografik 

rekonstruksiyalar  asosan    qadimgi  landshaftlarni    qayta  tiklashga  qaratilgan.  Bu 

vazifa  biogeografik      ma`lumotlarni  keng    jalb  qilishni  talab  qiladi.    Shu  sababli,  

qirg`oq  chizig`ining    manzarasini    o`zgarishi    biogeosenoz  dinamikasini    ko`rib 

chiqishda,   agar  okean  bo`yi  qirg`oqlarida  yoki  iqlimni

ng

  o`zgarishlarida, agar  qit`a 

ichki  hududlari    ko`zda  tutilsa,  bu  paleografik    tadqiqotlar  miqdori      bo`yicha  katta 

qismni  tashkil  etadi.      Bundan  tashqari,  ular  stratigrafik    munosabatda,  to`rtlamchi 

ko`milgan    tuproqlarni    o`rganish  turli  hududlar  uchun  stratigrafik  ustunlar 

(kolonkalarni)ni  olish  imkoniyatini    beradi  va  bu  bilan  bir-biridan  ancha  uzoqda  

bo`lgan yodgorliklarni sinxronlashtirishga yordam beradi.  

Iqlimni

ng

  uzoq  va  yo`naltirilgan  hamda  qisqa  muddatli  o`zgarishlari 

to`rtlamchi  davr    davomida  bir  necha    marta  yuz  berdi.    Bu  o`zgarishlarni  faqat   

issiqni  sevadigan    yoki  sovuqqa  moslashgan    flora  va  faunani

ng

      ustuvor  shakllari  

tarkibi  bo`yicha    tasavvur  hosil  qilish  mumkin.    Bu  o`z  navbatida,    paleolit  davrida  

ovchilarning  mavsumiy    migratsiyasi  va  neolit  dehqonlarini  o`simliklarning    qaysi  

navini  almashlab  ekkanlarini

ng

    rekonstruksiyasini    amalga  oshirishga    yordam 

beradi.    Shunday  tarzda,  paleogeografiya    ko`p  hollarda    to`rtlamchi    geologiyaga  

qaraganda, samaraliroq  ibtidoiy    tarixni

ng

  alohida   voqealarini  rekonstruksiya  qilish  

imkoniyatini beradi. 

---

 

 

18