Ravshan Rajabov

Etnologiya  –  zamonaviy  qoloq  jamiyatlar  madaniyatini

ng

  barcha  tomonlarini 

o’rganadi,  ibtidoiylikda  tarixiy  jarayonni

ng

  o’z  kuzatishlari  va  xulosalarini 

loyihalashtiradi.  Etnologiya  fanining    metodologik  va  metodik  asoslari-u  yoki  bu 

xalqning  madaniyati  va    turmushi,  ijtimoiy    muassasalari  va    ijtimoiy  tuzilmasini  

---

 

 

16 

tadqiqot  predmeti    sifatida  tasvirlashdir.    An`naviy  ravishda    bunda  ibtidoiy  jamoa 

tuzumida    yashaydigan  xalqlarga  eng  asosiy  e`tibor  jalb  qilinadi.  Chunki  bunday 

xalqlar    madaniyati  ibtidoiy  –tarixiy  rekonstruksiya    uchun  asosiy  manba  bo`lib 

xizmat  qiladi.  Agarda  etnologik    ma`lumotlar  bo`lmaganda  edi,    ibtidoiy  odamlar 

jamoalarining    ijtimoiy  munosabatlari  va  ijtimoiy  tuzilmalarini

ng

  ko`p  qirralari   

ochilmas  edi.  Ular    faqat  etnologik  tasvirlar  bo`yicha  ma`lum  xolos.  Ammo 

zamonaviy etnologiya  fani o`z tadqiqot predmetini naqadar  to`la tasvirlasada, uning 

bir  kamchiligi    mavjud.  Qaysiki,    etnologiya  o`rganayotgan    jamiyat  tashqaridan 

tasvirlanadi.  Bu  chet  kuzatuvchi  tomonidan    amalga  oshiriladi.    Shu  sababli, 

etnologik    kuzatishni

ng

  batafsilligi    doimo  nisbiy    bo`ladi.    Ayniqsa,  bu  jamiyat  

hayotini

ng

  diniy-ruhiy  tasavvurlari,  yashirin    ittifoqlar,  o`z-o`zini    anglashga 

tegishlidir.   Etnologik kuzatishlar  bir necha   asrlar davomida ma`lumotlarning   juda 

katta zahirasini to`pladi. Bu zahira ibtidoiy  jamoa tarixi  uchun juda qimmatli ilmiy 

ahamiyat  kasb  etib,  ibtidoiy  madaniyatni  ma`lum  darajada  tasvirlashga  imkoniyat 

yaratadi.  

Antropologiya  –  o’tmishdagi  va  hozirgi  zamondagi  odamlarni

ng

  morfologik 

va  fiziologik  o’ziga  xos  tomonlarini  o’rganadi.  Shu  bilan  birga,  uning  ichida 

odamlarni

ng

 maymunsimon qazilma qoldiqlarini o’rganadigan maxsus bo’lim-tarixiy 

antropologiya  mavjud.  Insoniyat  rivojlangan  to’rtlamchi  geologiya  –  bizning 

sayyoramizni  to’rtlamchi  geologik  tarixiy  voqealarini  qayta  tiklaydi.  Antropologiya  

odatda uch bo`limga  – odam organizmi o`zgaruvchanligini

ng

 umumiy qonuniyatlari 

to`g`risidagi    morfologiya,  odamni

ng

  kelib  chiqishi  –  antropogenez  va  

irqshunoslikka  bo`linadi.  Bu  antropologiya    fanini  tadqiqot    predmeti  bo`yicha  

ajratadi.  Lekin  etnik  antropologiya    tushunchasi  ham  mavjud  bo`lib,  u  xalqlarni

ng

 

antropologik  o`ziga  xos    xususiyatlarini  o`rganib,  etnogenetik  jarayonlarni 

rekonstruksiya  qilish  bilan  shug`ullanadi.    Tadqiqot  predmeti  bo`yicha    tarixiy 

antropologiya    ham  ajratiladi.    Uning  maqsadi  antropologik  tadqiqotlarning  barcha  

shakllaridan  tarixiy    ma`lumotlarni  ajratib  olish  va    bu  ma`lumotlardan    tarix 

ehtiyojlari uchun  foydalanishdir. Antropologiyaning  aynan shu yo`nalishi  ibtidoiy  

jamoa  tarixi  bilan    yaqin  bog`langan  va  uning  uchun  eng  ko`p  asos  beradi. 

Paleoantropologiya  alohida odamlarni emas, biologik qarindoshlik bilan  bog`langan, 

---

 

 

17 

populyatsiya  deb    nomlanadigan  odamlar  guruhini  o`rganadi.  Insoniyat  irqlari  ham 

populyatsiyalar guruhini tashkil qiladi.