to`planib, ularni qayta ishlash va tegishli konsepsiyalar yaratilishi lozim edi. Birinchi
tadqiqotchilarning fikrlashiga ta`sir qildi. U tarixiylik tamoyilini nazariy va amalda
izchil o`tkazishda ifodalandi. Etnologiyada tarixiylik tamoyili XVIII asrda
shakllangan tarixiy jarayonning dinamikasi va jamiyatning ijtimoiy muassasalarini
XVIII asrdan boshlab ilk arxeologik qazishmalar tarqoq o`tkazila boshlanib,
ulardan ko`plab mehnat qurollari topildi. Topilgan mehnat qurollarini turkumlashda
birinchi urinish daniyalik arxeologik Kaunsildora Tomsen tomonidan amalga
oshirildi. Olim Kopengagen qadimiyatlar Milliy muzeyida ekspozitsiya tashkil qilib,
25
ketma-ketlikda, mehnat qurollarini ibtidoiy texnologiyasidan mukammallik tomon
xronologiyada qo`yildi.
Uning izdoshi shved Sven Nilson tarixiy taraqqiyotning turli bosqichlarida turgan
turli xalqlarning madaniyatini arxeologik ashyolar bilan birga qiyosiy taqqoslab,
o`zining ibtidoiy jamoa tarixini davrlashtirdi. To`plangan etnologik kuzatuvlarni
ng
juda katta zahirasini umumlashtirish boshlandi. Nemis kulturologi Gustov Klemm
insoniyat madaniyatini
ng
umumiy tarixiga bag`ishlangan 10 jildli (1843-1852
yillarda Leypsigda chop etilgan), umumiy kulturologiyaga oid 2 jildli (1854-yil)
asarlarini yozdi. U Fergyussonning turkumlashini takrorladi.
Yevropa sayyohlari Osiyo, Afrika, Amerika qit`alarini
ng
ichki hududlariga
sayohat qilib, juda katta etnologik material to`pladilar. Ularning kuzatishlari ibtidoiy
jamoa davrini
ng
tadqiqiga tez qabul qilindi. Nemis Aleksandr Gumbolt
va
fransuz
Alsid Orbinining Janubiy Amerikaga, Genri Skularaft va Luis Genri Morganning
Shimoliy Amerikaga, ingliz David Livingstonning Afrikaga, Uilyam Bakslining
Avstraliyaga, N. Prjevalskiy va qator rus olimlarining O`rta Osiyoga sayohati shular
jumlasidan.
XIX asr etnologiyasi ibtidoiy jamoa muassasalarini
ng
rekonstruksiyasida
fundamental natijalarga erishdi. Nemis olimlari Adolf Bastian va Geodor Vayts
etnologik materiallarni
ng
ilmiy tadqiqi asosida insoniyatning psixologik yaxlitligi
birligi g`oyasini ilgari surdilar. Ingliz Genri Meyn, Shveysar Ioxann
va
Yakib
Baxofen qadimgi oila va ijtimoiy munosabatlarni rekonstruksiya qilishga harakat
qildilar. G.L.Morgan o`zining “Qadimgi jamiyat” va boshqa asarlarida Shimoliy
Amerika hindularining boy madaniyati, urf-odati
va
an`analarini batafsil tasvirladi.
Uch tadqiqotchi Jorj Mak-Ineri Angliya janubida
n
, fransuzlar P.Shmerling, Jan
Bushe Pertu Belgiya va Fransiyada
n
tosh qurollar va ular bilan birga qolgan
hayvonlarni topdilar. Bushe de Pert ibtidoiy jamoa tarixi predmetini
ng
yaxlit
tushunchasini shakllantirdi.
XIX asrning 60-yillarida ingliz arxeologi Jon Lebbok tosh davrini toshga berish
asosida paleolit va neolit bosqichlariga ajratishni taklif qildi. Tosh asrini
ng
texnologik dinamikasini XIX asr so`nggi choragida fransuz Gabriel de Mortilye
ishlab chiqib, tosh asrini shell, ashell, mustye, solyutre
va
madlen bosqichlariga
26
bo`lishni, mezolit uchun paleolit va neolit oralig`ini azil va gardenauzga bo`lishni
taklif qildi. XX asr arafasida fransuz arxeologi Anri Breyl yuqori paleolitni
ng
boshlarini orinyak bosqichi deb belgiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: