“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
билимлендириўдида бирлестиретуғын, «кәсиплик билимлендириў» деген терминниң 
өзи бағдарлайды. 
Соны есапқа алып «фундаменталлык кәсиплик билимлендириў» түсиниги, 
кәсиплик билимлендириўдиң тийкарғы ўазыйпаларын әмелге асырыўды кепиллик 
пенен тәмийинлейтуғын өз ишине улыўма илимий, улыўма кәсиплик ҳәм арнаўлы 
таярлаўды алатуғын кәсиплик билимлендириўдин тийкары деп талқыланыўы мүмкин.
Касиплик билимлендириў кеминде үш тийкарды өз ишине алады – бул улыўма 
билим бериўши таярлық, техникалық-технологиялық таярлық (гейде оны улыўма 
кәсиплик деп атайды) ҳәм жеке кәсиплик (арнаўлы) таярлық. Касиплик 
билимлендириўдиң үш тийкарға бөлиниўи белгили философиялық үшликке «илим – 
технология – әмелият» муўапық келеди. 
Мазмунның қурамы: билим, жумыс усыллары ҳәм оның қураллары, шахсий 
сыпатлар ҳәм руўхыйлық байлықлар деп белгилениўи мүмкин. Атап өтилген 
компонентлердиң ҳәр биринде улыўма алғанда кәсиплик билимлендириўдиң 
фундаменталлық мазмунын қурайтуғын фундаменталлық тийкарларды белгилеўге 
болады. 
Концепцияны әмелге асырыӯ касиплик билимлендириӯдиң мазмунын тийисли 
жойбарлаӯды талап етеди. Мазмунды жойбарлаӯда еки тийкарғы стратегия 
қолланылыӯы мүмкин: шахсий-бағдарланған ҳәм кәсиплик-бағдарланған. 
Касиплик билимлендириӯдиң мазмунын жойбарлаӯдың кәсиплик-бағдарланған 
стратегиясы қәнигенин анық кәсиплик жумысын анализлеӯ ҳәм моделлестириӯге 
таянады. Бундай жойбарлаӯдың артықмашлықлары билимлендириӯдиң мазмуны 
қәнигени таярлаӯға қойылған талаплар бенен керекли дәрежеде қатан муӯапық 
болыӯынан ибарат, бул болса өз гезегинде таярлықтың тереңлигин ҳәм сапасын сөзсиз 
тәмийинлейди. Ал кемшилиги болса шахстың кәсиплик жумысын өзгертиӯ 
мүмкиншилигин шеклеӯши кәсиплик билимлендириӯдиң «тарлығы» болып табылады. 
Жойбарлаӯдың 
шахсий-бағдарланған 
стратегиясы 
кәсиплик-технократиялық 
байлықларға емес ал гуманистлик байлықларға тийкарланады. Бул жандасыӯдың 
тийкарғы идеясы билимлендириӯдиң мазмуны басқа мәниге ийе болыӯынан ҳәм 
кәсиплик жумыста керек болған билим және конликпелердиң нормативлик жыйнағын 
сәӯлелендирмей, ал шахстың өзин-өзи раӯажландырыӯын жүзеге келдириӯши 
потенциалды өз ишине алыӯдан ибарат. Кемшилиги деп қәнигениң келешектеги анық 
кәсиплик жумысы менен керекли дәрежеди байланыслы емеслигин айтсақ болады. 
Оның нәтийжесинде кәсиплик мектептиң питкериӯшилериниң функционаллық 
саӯатсызлығы деген қубылыс орын алады. 
Кәсиплик билимлендириӯдиң мазмунын реал жойбарлаӯ әмелиятында 
варианттың үстем болыӯының ҳәр қыйлы дәрежеси менен атап өтилген 
стратегияларды интеграциялаӯ мақсетке муӯапық болады. 
Үстемлик етиӯши шахсий-бағдарланған жөнелисли стратегия тез өзгерип атырған 
кәсиплер ушын билимлендириӯ мазмуның жойбарлаӯда қолланылса болады, онда 
кәсиплик жумыстың анық мазмунын анықлаӯ мүмкин емес, себеби оқытыӯ дәӯиринде 
ол үлкен дәрежеде өзгереди. Бундай кәсиплер көп емес. Мәселен, хабар 
технологиялары менен байланыслы кәсиплер.
Үстемлик етиӯши кәсиплик-бағдарланған жөнелисли стратегияны ӯақыт 
жағынан турақлы кәсиплер ушын қолланыӯға болады. Бундай кәсиплер еле анағурлым 
дәрежеде көбрек. Мәселен, материалларды дәстүрий ислеӯ менен байланыслы 
кәсиплер. Соның менен бирге улыӯма кәсиплик жумыслардың мазмунларының 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
58