Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

10.3. Икки поғонали цементлаш усуллари.
Икки поғонали цементлаш. Қудуқни цементланиш оралиғи икки участкага 
бўлинади, бундай ҳимоя тизмалари таркибига махсус цементлаш муфтаси 
қўшилади. Тизмани ташқи қисмига муфтадан юқори ва остки қисмида марказ-
лаштирувчи фонарлар жойлаштирилади. Икки поғонали цементлашни иккита 
тури мавжуд. Вақтни узиб поғонали цементлаш жараёнида дастлаб тизма 4 
ичига биринчи миқдор 3 тампонаж эритмаси қувур орти бўшлиқни зобойдан 
цементлаш муфтасигача ва тизма ичидаги тўхташ ҳалкаси 9 остки участкаси, 
сўнгра биринчи ажратиш тиқини 2-босувчи суюқлик юзасигача бўлган ҳажмли 
тампонаж эритмаси зарур бўлади. Биринчи ажратувчи тиқин ҳимоя 

---

қувурларига сиқилиб турувчи резина манжет ва асосни ташқил этувчи қаттиқ 
марказий узак мавжуд. Манжетни эластиклиги ва узакни диаметри шундай 
мослаштирилганки, тиқиш цементлаш муфтаси орқали эркин ўтади, лекин 
остки тўхташ ҳалқасига бориб жойлашади. Қудуқни ички ҳажмига миқдорли 
босувчи суюқлик ҳайдалгандан кейин, таянч ҳалкаси 9 ва цементлаш муфтаси 
орасидаги 2 чи ажратиш тиқини 11 қўйиб юбориб уни юқорисидан яна босувчи 
суюқлик 10 ҳайдалади. Тиқин 11 ҳимоя тизмаси бўйича остки томонга ҳаракат-
ланиб муфтанинг остки втулкаси 6 га жойлашади ва ундаги ўтказиш канал-
ларини ёпади. Суюқликни ҳайдаш давом этар экан тизмада босим тезда усади; 
босим 3-4 МПа ўсиши жараёнида втулка 6 ни ушлаб турган шпилка 1 лар 
кесилади, сўнгра тиқин билан биргаликда пастга томон ҳаракатланиб таянч 8 
гача бориб, муфтадаги енлама тешик 7 ларни очади. Бу тешиклар орқали тизма 
орти муҳитига босувчи суюқлик чиқади. Қудуқни очилган тешикдан юқори 
қисми, остки қисмидаги тампонаж эритмаси қотгунча (бир неча соатдан бир 
суткагача) ювиб турилади. 
Шундан кейин тизма ичига иккинчи миқдорли тизма орти юқори участкаси 
ҳажмига тенг ҳажмли тампонаж эритмаси ҳайдалади. Цементлаш ускунасидаги 
юқориги тиқин 12 қўйиб юборилади. Тампонаж эритмаси муфтани ёлланма 
чиқиш тешиклари орқали босувчи суюқликни янги 13 миқдори билан босиб 
чиқарилади. Бу босувчи суюқликни ҳажми, тизмани ички ҳажми яъни махсус 
муфтадан цементлаш ускуна учигача бўлган масофа ҳажмига тенгдир. Юқори 
тиқин 12 цементлаш муфтаси корпусида босим остида кесилувчи шпилкалар 
ёрдамида қотирилган втулка 5 га етиб боради, втулкани остки втулка 6 ни 
торецига таянади; шу жараёнда втулка 5 муфта тешик 7 ларини ёпади ва тиз-
мани ичини тизма орти муҳитидан ажратади.
Тампонаж эритмаси қотиб бўлганидан кейин ва ҳимоя тизмасини юқори 
участкасини герметиклиги текшириб бўлиниб, тизма ичидаги тиқин, махсус 
муфта ва тўхташ ҳалкаси бурғиланади.
Вақтни узиб поғонали цементлаш усули қўйидаги ҳолларда қўлланилади: а) 
агарда бир поғонали цементлашда бурғилаш эритмани ютилиши муқарар бўлса; 
б) агарда аномал юқори босимли қатлам очилган бўлиб, бир поғонали 
цементлашдан кейин тампонаж эритмасини қотиш даврида оқим ёки газ ҳосил 
бўлиши кутилса; в) агарда бир поғонали цементлаш учун бир вақтни ўзида 
(цементлаш операциясини бажариш учун) кўплаб цементлаш насослари ва 
цемент аралаштириш машиналари зарур бўлса.
Бу усулни асосий камчилиги – остки қисмни ва устки қисмни цементлаш 
вақтини катталигидир. 
Айрим ҳолларда бир қудуқ 3 хатто 4 мартада цементланади. Бунинг учун 
ҳимоя тизмалар таркибига цементлаш сонига мувофиқ 2 ёки 3 та цементлаш 
муфтаси ўрнатилади. Цементлаш ишларини кетма-кетлиги икки поғонали 
цементлашдаги каби амалга оширилади.