Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт

5.2. Ҳимоя қувурлари сонини ва уларни тушириш чуқурлиги 
танлаш. 
Қудуқ конструкциясини лойиҳалашни бошлаш, чуқурлик ортиши билан 
қатлам босимини аномаллик коэффициенти ва босимни ютилиш индекси 
графиги тузишни тавсия этилади. Бу графиклар ёрдамида биринчи вариантни 
қилувчи конструкцияни. 
k
a
≤ 

o
< k
n
– шарт орқали амалга оширилади. Агар бурғилаш жараёнида 
остда ётувчи оралиқлар учун нисбий зичлиги юқори бўлган ювувчи суюқлик 
ишлатилганда, юқорида ётувчи бирор қатлам бу ювувчи суюқликни ютса ёки 
ювувчи суюқликни зичлиги остки оралиқ учун кичик қилиб танланганда 
юқорида ётувчи бирор қатламда суюқлик оқими тезлашиш руй бериши мумкин. 
Бунинг учун юқори қатлам учун ювувчи суюқликни шундай танлаш зарурки, 

---

юқорида ётувчи қатламларда ютилиш ҳам, суюқлик оқими ҳам, ҳосил 
бўлмаслиги керак, сўнгра юқори қатламларга ҳимоя қувурлари туширилади, 
яъни изоляция қилинади. 
Изоляция қилишни энг кенг тарқалган усули – ҳимоя қувури туширилган 
қувур орти бўшлиғи қотувчи эритма билан тўлдирилади. 
Масалан, бурғилаш ишлари лойиҳаланадиган N районда аномаллик 
коэффициенти k
a
ва босим индекси k
n
ни ўзгариш ҳарактери қуйидаги 5-расмда 
кўрсатилган. 
Қатлам босими аномаллик коэффициенти (1), босимни ютилиш индекси 
(2), ювувчи суюқликни нисбий зичлиги (3) қудуқ конструкциясини вариантлари 
(унгда) графиги. 
Бурғилаш жараёнида таҳминан 350 м чуқурликкача зичлиги 0,98 дан кам 
бўлмаган ювувчи суюқликни ишлатиш мумкин, 2250 м чуқурликкача 

о
= 1,10 
дан кичик бўлмаган. 400-700 м оралиқда жойлашган ўтказувчан горизонтдан 
суюқлик оқими руй бериши мумкин. 2250 м дан юқори бўлган оралиқни 
бурғилаб ўтишда 

о
≥1,5 бўлиши тавсия этилади, чунки 2370 м чуқурликда 
суюқлик оқимини ҳосил бўлиши рўй бериши мумкин бўлган объект қопламаси 
бор. Лекин бундай суюқликни 0-350 м ва 900-1000 м оралиқда тоғ жинсларида 
ютиши кузатилади. Бундай мураккабликларга йўл қуймаслик учун 2200 м 
чуқурликкача ҳимоя тизмаси тушириш мақсадга мувофиқдир. Юқори 
оралиқлар изоляция бўлади ва фақат шундан кейин 

о 
= 1,6 гача ювувчи 
суюқликни нисбий зичлиги оширилади. Юқоридагиларни солиштириб, шундай 
келишимиз мумкинки, берилган ҳолат учун қудуқка учта (3б) ҳимоя тизмасини 
тушуришга тўғри келади. 
Қудуқ конструкциясини биринчи варианти шундай бўлади.