Мавзу: болаларда диқҚатсизлик ва гиперактивлик диагностикаси ва психокоррекцияси

 
 
 
 

---

50 
2.2.4
.жадвал 
4-
синф ўқувчиларининг “Чўчқачалар”, “Қизчалар”, 
“Бузоқчалар” усули билан олиб борган тажриба кўрсатқичлари 
№ Синалувчи-
лар
“Чўчқачалар
” 
“
Қизчалар
” 
“Бузоқчалар
” 
Умуми
й балл 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
Т.А. 
83 
78 
43 
201 
2 
Э.М. 
75 
72 
43 
190 
3 
Ю.С. 
85 
87 
53 
225 
4 
А.С. 
54 
61 
38 
153 
5 
Я.Д. 
85 
87 
53 
225 
6 
И.Г. 
75 
72 
43 
190 
7 
М.Х. 
50 
54 
37 
141 
8 
Ж.Б. 
67 
62 
39 
188 
9 
Ч.Т. 
85 
87 
53 
225 
10 
А.Д. 
75 
72 
43 
190 
11 
С.Н. 
81 
79 
55 
215 
12 
И.Г. 
76
75 
50
181 
13 
Ч.О. 
48 
51 
30 
129 
14 
И.М. 
81 
79 
55 
215 
15 
М.Р.
75 
72 
43 
190 
16 
Ш.Т. 
75 
72 
43 
190 
17 
Х.Л. 
85 
87 
53 
225 
18 
Р.Т. 
75 
72 
43 
190 
19 
Х.М. 
75 
72 
43 
190 
20 
О.З. 
79 
81 
48 
208 
21 
О.И. 
50 
53 
31 
134 
22 
М.Д. 
75 
72 
43 
190 
23 
И.Ю. 
75 
81 
50 
206 

---

51 
24
С.Ж. 
83 
78 
43 
201 
25 
З.А. 
85 
87 
53 
225 
26 
Қ.Г. 
83 
78 
43 
201 
27 
Қ.Қ. 
75 
72 
43 
190 
28 
Ч.Ш. 
85 
87 
53 
225 
29 
С.Н. 
81 
79 
55 
215 
Жадвал кўрсаткичларидан кўриниб турибдики, 29 нафар 
ўқувчидан 16 нафари диққати барқарорлиги ва тўпланиши даражаси юқори,
11 
нафари ўқувчида диққати барқарорлиги ва тўпланиши даражаси ўртача,
қолган 2 нафар ўқувчиларнинг диққати беқарорлиги ва тўпланиши даражаси 
паст кўрсаткичини берди.
Натижаларни қуйидаги гистограммада кўргазмали холда 
ифодалаймиз: 
16
11
2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
юқори
ўрта
паст
Ушбу гуруҳ ихтиёрий танлаб олинган бўлиб, уларнинг натижаси бироз 
бошқачароқ бўлди. Яъни, 55% болаларда диққати барқарорлиги ва 
тўпланиши даражаси юқори, 38% болаларда диққати барқарорлиги ва 
тўпланиши даражаси ўртача, 7% болаларда эса диққати барқарорлиги ва 
тўпланиши даражаси паст натижа берди. Ушбу натижа албатта биринчи 
гуруҳ натижаларидан кескин фарқ қилади.

---

52 
Бу борада хулоса қилиб айтиш мумкинки, агар мактабда бошланғич 
синф ўқитувчилари ва амалиётчи психологлар ҳамкорликда иш олиб 
борсалар ўқувчилардаги диққатсизлик 
ва 
гиперактивликка хос 
хусусиятларни ўз вақтида аниқлаб, улардаги бу каби салбий холатларни 
бартараф этиш мумкин бўлади. 
Қўйидаги гистограммада икки гуруҳнинг натижалари нисбатини 
кўришимиз мумкин. 
16
5
11
5
2
4
0
2
4
6
8
10
12
14
16
 юқори
 ўрта
 паст
 
II
.3.Диққат етишмаслиги ва гиперактивлик синдроми хос бўлган 
болалар диққат хусусиятлари психокоррекцияси 
Республикамизда мустақилликдан кейин комил инсонни тарбиялаш 
бўйича давлат сиёсатини амалга ошириб борасида педагог ва психологлар 
томонидан жуда кўп илмий тадқиқот ишлари амалга оширилиб, болалар 
ривожланишидаги салбий омиллар ва уларни бартараф этишнинг педагогик 
ва психологик чора тадбирлари ишлаб чиқилмоқда.
Жумладан, 
психолог 
М.В.Халимова 
тадқиқотларида диққат 
етишмаслиги ва гиперактивлик муаммоси ўзбек психологиясида кенг 
ўрганилиб, уларни диагностика қилиш ва коррекциялаш имкониятлари 
ёритиб берилган. М.В.Халимованинг “Болаларда диққат етишмовчилик
синдроми ва уни психологик коррекция қилиш йўллари” бўйича олиб борган 
тадқиқотларида диққат етишмовчилиги синдроми ва гиперактивлик 
коррекцияси билан асосан тиббиёт ходимлари шуғулланиши, улар бу 
синдромни даволашда турли психотроп препаратларни тавсия этишлари, 
улғаяётган бола организмига мазкур дори-дармонлар салбий таъсир 

---

53 
кўрсатиш билан бирга уларга ўрганиб қолиш ҳамда тобеликка олиб келиши 
мумкинлиги баён этилган. Медикаментоз терапия заруратга қараб 
белгиланиши, агар диққат етишмовчилиги синдроми ва гиперактивлик 
симптомлари бошқа симптомлар (титраш, қалтираш, дудуқланиш, 
хавотирланишнинг юқори даражаси, уйқусизлик, юқори қўзғалувчанлик) 
билан ҳаддан зиёд равишда намоён бўлса, дори-дармон қўлланилиши 
мумкинлигини эътироф этган. 
Ҳақиқатдан ҳам бошқа енгилроқ ҳолатларда, психокоррекцион 
тадбирларни изчил амалга ошириш ижобий натижаларга олиб келади, деб 
ўйлаймиз. 
Тадқиқотимизда кузатиш, савол-жавоб, ва синф раҳбарининг берган 
фикрлари асосида 3, 4-синф ўқувчилари орасидан ажратиб олган 14 нафар 
ўқувчидан 9 нафарида психокоррекцион ишларни ўқувчилардаги диққат 
етишмаслиги синдроми ва гиперактивликни тузатиш мақсадида олиб бордик.
М.В.Халимованинг олиб борган тадқиқотларидан маълум бўлишича 
диққат етишмовчилиги синдроми ва гиперактивликни тузатиш қуйидаги 
компонентларни ўз ичига олади: 
- 
мактабда ўқитиш режасини қайта кўриш (индивидуал ўқитишга 
ўтишни тақозо қилади); 
- 
хулқ-атвор терапияси; 
- 
ота-оналар билан тушунтириш, суҳбат ўтказиш, ота-оналар хулқ-
атворини коррекциялаш; 
- 
болаларни хулқ-атворнинг ижтимоий кўникмаларига ўргатиш; 
- 
медикаментоз даволаш. 
Хақиқатдан ҳам болалар билан таълим-тарбия ишларини олиб боришда 
доимий равишда уларнинг диққати хусусиятларини назорат қилиб бориш 
яхши натижалар бериши мумкин. Аммо кўпчилик холларда бу каби 
масалаларга жиддий эътибор қаратилмайди. Алоҳида таъкидлаш жоизки, 
диққат етишмаслиги ва гиперактивликка хос холатларнинг ўз вақтида олди 
олинмас экан, бу нафақат боланинг ўзи учун балки унинг ота-оналари, 

---

54 
тарбиячилар, педагоглар ва албатта жамият учун катта муаммолар 
келтириши табиийдир. 
Қуйида диққат етишмаслиги ва гиперактивликка хос холатларни 
бартараф этиш компонентларининг ҳар бирига алоҳида тўхталиб ўтамиз.