Kkkkkkkkk

9.4. Очик иқтисодиётда фискал сиёсат. 
Ҳозирги шароитгача бизнинг мулоҳазаларимиз ёпик Иқтисодиёт 
шароитида олиб бориладиган фискал сиёсат тўғрисида чекланган эди. Агарда 
мамлакат жаҳон иқтисодиётининг бир қисмини Ташкил қилса, яъни, очик 
Иқтисодиёт шароитида фаолият кўрсатаётган бўлса қўшимча қийинчиликлар 
келиб чиқади. 
Олдинги мулоҳазаларимиздан маълумки, чет мамлакатларда руй 
бераётган ходисалар ва улар томонидан қабул қилинаётган сиёсий тадбирлар 
мамлакат экспортига ва Иқтисодиётига таъсир қилади. Буни биз бугунги 
таҳлилимизда ифода килар эканмиз, яъни ялпи талабнинг ҳалқаро зарбасига 
дучор бўлишимиз мумкин, чунки у бизнинг (СММ) ни қисқартириш ва фискал 
сиёсатимиз тадбирларини кадрсизлантириши мумкин. Масалан, тахмин 
қилайлик бизни республикамизда ишлаб чиқаришни пасайишини кутаяпмиз ва 
давлат харажатлари ва солиқларини миқдорини шу даражагача қисқартир-
дикки, яъни ялпи талабни ўсишини таъминлашга етарлидир. Энди фараз 
қилайлик, бизни асосий савдо ҳамкоримиз бўлган давлатлар иқтисодиёти 

---

120 
кўтилмаганда ва тезлик билан ўсиб бошлайди. Таъминланганлик даражасининг 
ошиши ва даромадларининг ўсиши бу мамлакатларда бизни республикамиздан 
товарларни сотиб олишнинг ўсишига олиб келади. Бизнинг соф экспортимиз 
усади. Ялпи талаб нихоятда тез усади ва биз талаб инфляцияси муаммоси 
олдида турибмиз. Агар биз олдиндан билган бўлсак, яъни бизни соф 
экспортимиз шунчалик ўсишини биз рағбатлантирадиган қулай фискал сиёсат 
юритган булар эдик. 
Соф экспорт самараси, фискал сиёсат самарадорлигини ҳалқаро савдо 
орқали барбод қилишга ҳаракат қилади. Биз ўрин алмашиш самарасини 
карашни тугатдик ва рағбатлантирувчи фискал сиёсат орқали фоиз 
ставкаларини ошиши мумкинлиги хақида хулосага келдик, яъни инвестицияни 
қисқаришига олиб келади шундай экан фискал сиёсатни бекорга чиқаради. 
Энди биз ишонишимиз керакки, фоиз ставкаларини ўсиши бизни соф экспортга 
қандай таъсир қилади. Кейин фараз қилайлик, биз рағбатлантирувчи фискал 
сиёсат олиб бораяпмиз, яъни иқтисодиётга юқори ставкали фоиз олиб келади. 
Бундай фоиз ставкалари четдан молиявий капиталларни жалб қилади. Четдан 
келган молиявий инвесторлар четдан қимматбаҳо қоғозларни сотиб олишдан 
олдин, ўзининг ҳисобида уша мамлакатнинг валютасига (мос, республикамиз-
нинг сўми) эга бўлиши керак. 
Биз биламизки, товарга талабни ошиши ҳозирги шароитда сўм 
баҳосининг ошишига олиб келади. Шундай қилиб, сўмни нархи бошқа 
валютага 
тенглаштирилган нархда 
ошади, 
бошқача 
айтганда 
сўм 
қимматлашаяпти. 
Соф экспортни фискал сиёсатга таъсири олдинги саволларда кўриб 
утганимиздек вақт омили, Иқтисодий муаммо, инфляция ва ўрин алмашишлар 
билан мос равишда амалга ошади ва ялпи талабни нихоятда қийинлаштиради.
Кейинги жадвалда фискал сиёсатга соф экспортнинг таъсири икки 
йўналиш бўйича берилган. Ушбу жадвалда соф экспортга таъсир икки 
йўналишда ҳам руй беради. Яъни, ички фоиз ставкасини камайтириш, босик 
фискал сиёсат, соф экспорт миқдорини ўсишига имконият яратади. 

---

121 
1-Жадвал. 
Фискал сиёсат ва уни соф 
экспортга таъсири 
1) Рағбатлантирувчи фискал сиёсат. 
2) Босик фискал сиёсат. 
Муаммо: инқироз, секин ўсиш. 
Рағбатлантирувчи фискал сиёсат. 
Энг катта ички фоиз ставкаси. 
Сўмга ташқи талабни ошиши. 
Сўмни қимматлашуви. 
Соф экспортни камайиши, (рағбат-
лантирувчи фискал сиёсатни қисман 
қарама-қаршилигидан ялпи талаб 
камаяди). 
Муаммо: инфляция. 
Босик фискал сиёсат. 
Энг кичик ички фоиз ставкаси. 
Сўмга ташқи талабни камайиши. 
Сўмни арзонлашуви. 
Соф экспортни кўпайиши (босик 
фискал сиёсатни қарама-қарши-
лигидан қисман ялпи талаб ўсади).