Kkkkkkkkk

 
 
Адабиётлар рўйхати. 
1. Каримов И.А Бунёдкорлик йўлидан. 4 Том. Т.: “Ўзбекистон”, 1996.351 бет. 
2. Агапова Г.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика С., ДИС нашриёти 1997 
3. М.К.Бункина, В.А.Семянов. “Макроэкономика” М.:1995 
4. М.Бурдо, Ч.Виплош. “Макроэкономика”(Европейский текст). С. Петербург. 
Судоистроение. 1998 
5. В.М.Гальпирин, С.М.Игратов, В.И.Моргунов. “Макроэкономика” Том-1. С. 
Петербург.: 1994
6. Д. Жеффри, Д. Сакс и др. “Макроэкономика. Глобальный подход”. М.: Из-во 
“Дело”. 1996 
7. Йўлдошев З., косимов М.С.“Макроиқтисодиёт асослари”. Т.: Укитувчи. 1994
8. В.Н.Костьюк. “Макроэкономика”.М.:1998 
9. Т.Линвут, Гайгер. “Макроэкономика теория и переходная экономика”. 
М.:1996 
10. Н.Г.Менкью. “Макроэкономика”. Из-во Московского университета. 1994 
11.М.А. Хакимова. “Макроиқтисодиёт”. Т.: “Меҳнат”. 1997 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

85 
 
 
7-Боб: Пул бозори. 
7.1. Пул тушунчаси, унинг функциялари ва пул агрегатлари. 
7.2. Пул таклифи ва талаби назарияси. 
7.3. Пул бозори. 
7.4. Пул-кредит тизими ва пул мультипликатори. 
 
7.1. Пул тушунчаси, унинг функциялари ва пул агрегатлари. 
Пул - бу бизнинг буюк ихтироларимиздан биридир. Пул инсонларни 
сеҳрлайди. Унга эга бўлиш учун қийналамиз ва меҳнат қиламиз. Пул-ундан 
кутилиш йўли билан фойдаланиш мумкин бўлган ягона товардир. Уларни сарф 
ёки инвестиция қилмасангиз сизни улар қийинтирмайди ҳам, қорнингизни 
тўйғазмайди ҳам, яхши дам олишингиз учун шароит ҳам яратмайди. Инсонлар 
пул учун ҳамма нарсага тайёр ва пул ҳам ўз навбатида инсонлар учун ҳамма 
нарсага тайёр туради. 
Пул барча иқтисодий фанларнинг энг асосий бўлимларидан бири бўлиб 
ҳисобланади. Пул тизимининг тўғри фаолияти даромадлар ва харажатларнинг 
доиравий айланишига ҳаётий куч беради. Яхши ишлаётган пул тизими ишлаб 
чиқариш қувватлари ва бандликдан тўлиқ фойдаланиш имконини беради. 
Аксинча ёмон ишлаётган пул тизими иқтисодиётдаги инқирозларга, яъни, 
ишсизлик, инфляция ва шунингдек бошқа салбий оқибатларга олиб келади. 
Демак, пул маЎхсус хусусиятларга эга бўлган товар ҳисобланиб, барча 
турдаги товар ва хизматларни айирбошлаш воситаси ҳисобланар экан. Пул 
товарлар айирбошлашда умумий тенг қийматлилик (эквивалент) ролини 
бажаради. Пуллар махсус хусусиятга ликвидлик (яъни, тез алмаштириш) 
хусусиятига эга бўлганлиги учун ҳам идеал восита ҳисобланади. Ҳар қандай 
буюмнинг ликвидлилиги уни сезиларсиз сарф харажатлар билан бошқа буюмга 
айирбошланиш қобилиятини билдиради. Айирбошлаш кенгайиши билан кредит 
пуллар деб аталувчи векселлар, банкнотлар, чеклар, сертификатлар, кредит 

---

86 
карточкалари ва бошқа шунга ўхшаш қийматликларга эга бўлган пуллар пайдо 
бўлади.
Пул ўз табиатига кўра уч хил хусусиятга эга, яъни, ҳамма нарсага 
айирбошланадиган муҳим харид воситаси, бойлик тимсоли, меҳнатнинг қиймат 
шаклидаги ўлчов воситаси. 
Умуман пулнинг бешта вазифаси мавжуд: 
1. Қиймат ўлчови. 
2. Айирбошлаш воситаси. 
3. Хазина тўплаш ва жамғариш воситаси. 
4. Тўлов воситаси. 
5. Жаҳон пули. 
Пул ўз хизмати мазмуни ва миқёсига қараб турли тоифаларга бўлинади. 
1. Хазина билетлари - бу пул оддий муомалада ишлатилади. 
2. Банкнот - кредит пуллари - бундай пуллар қарз олиш ва бериш 
жараёнида ишлатилади. 
Пул товар сифатида қийматга эга. Ҳозирги кунда пулнинг қийматидан 
фойдаланиб унинг турли кўринишларидан фойдаланилмокда. Яъни, қоғоз 
пулларга товар ва пулли хизматлар эквивалент алмашинади. Бундан ташқари 
банк чекларидан ҳам кенг фойдаланилмокда. Шунингдек, кредит 
карточкаларидан ҳам фойдаланилмокда. 
Пул муомаласидаги энг асосий масалалардан бири мамлакатда зарур 
бўладиган пул массасини аниқлаш ва муомалага чиқариш ҳисобланади. Бу эса 
макроиқтисодиётнинг асосий муаммоси ҳисобланади ва давлат томонидан 
тартибга солиб турилади. 
Пул массаси - муомалага чиқарилган металл тангалар ва қоғоз пуллар 
(хазина ва банк билетлари) нинг жами миқдори. Хўжалик муомаласидаги пул 
воситаларининг умумий ҳажмига Нақд пулдан ташқари банкларнинг жорий 
ҳисобдаги пул воситалари ҳам киради. 
Ҳозирги замон бозор иқтисодиётида пул массасининг асосини ташкил 
этувчи ёки пул агентларини билиш энг зарур муаммолардан биридир. Чунки 

---

87 
пулнинг энг самарали миқдордаги массасини чиқариш пулнинг харид қилиш 
қобилияти барқарорлигини таъминлайди. Пулнинг харид қилиш қобилияти 
барқарорлиги товар ва хизматлар нархининг кескин ўзгариши олдини олади. 
Ҳозирги даврда Ўзбекистонда пул муомаласи икки кўринишда юритилади. 
1. Нақд пул муомаласи. 
2. Нақд бўлмаган пул муомаласи. 
Ривожланган мамлакатларда зарур бўлган пул миқдорини аниқлашда 
“Шартнома тўзиш учун пул ёки тор маънодаги пуллар” - М1 ва “кенг маъно-
даги пуллар” - М2;М3;М4 миқдори ҳисобланади. 
М1 - ўз ичига танга пуллар, қоғоз пуллар жорий ҳисобдаги пуллар ва йўл 
чекларини олади. 
М2 -ўз ичига М1 ва тезкор жамғарма ҳисобларини олади. 
М3 - ўз ичига М2 ва ликвидли қимматбаҳо қоғозларни олади. 
М3=М2+ЛКБ+СБО+СКВ; 
ЛКБ-ликвид қимматбаҳо қоғозлар (облигациялар, сертификатлар, хазина 
мажбуриятлари ва бошқалар) 
СБО - жамоат ва бюджет ташкилотлари ҳисобларидаги маблағлар; 
СКВ - капитал маблағларни молиялаштирувчи маблағлар; 
Энг умумлашган шаклдаги “кенг маънодаги пуллар” бўлиб М4 ҳисобланади.
М4=М3+НЛС; 
НЛС - пул бўлмаган ликвид маблағлар (олтин, брилиант, кумуш, платина 
ва шу каби қимматбаҳо пул бўлмаган маблағлар). 
Жами пулнинг таклифи деб маълум вақт бирлиги ичида иқтисодиётга 
хизмат килаётган пулларга айтилади. Пул эгаси пулни қандай шаклда сақлаш 
самарали бўлса худди шу кўринишдан фойдаланади. Энг муҳими пул таклифи 
давлат томонидан тартибга солинади.