27
2.4. Axborot texnologiyasi
Asosan yangi mahsulotlar yaratishni maqsad qilgan ishlab chiqarish
texnologiyalaridan farqli axborot texnologiyalari uchun funksionallikni nisbatan
aralashtirish xarakterlidir. Bu yerda yig‘ish, saqlash, qidirish, jamg‘arish, tahlil,
ma‘lumotlarni,
axborotlarni, bilimlarni tarqatish va uzatish kabi funksiyalar
ko‘pchilikni tashkil qiladi. Axborot texnologiyalari «xom ashyo» sifatida
ishlatiluvchi ma‘lumotlarni qayta ishlashga yo‘naltirilgan bo‘lib, apparatli, dasturiy,
shuningdek
tashkiliy-metodik
vositalar
sifatidagi
mos
«mashinalar»,
«mexanizmlar» va «tashkiliy-texnologik yo‘llar» dan foydalaniladi.
Axborotni
qayta
ishlash
texnologiyasi
yechiladigan
masalalarning
xarakteridan, foydalaniladigan hisoblash vositalaridan, foydalanuvchilar sonidan,
axborotlarni qayta ishlashga nazorat qilish tizimidan v.h.lardan bo‘g‘liq.
Texnologiya,
jarayon sifatida, hamma vaqt har qanday predmet sohasida ishtirok
etadi, uning xususiyatlari o‘z navbatida, mos texnologiyalar komponentiga muhim
ta‘sir otkazishidadir. Axborotni qayta ishlash oldindan aniqlangan predmet sohasi
talablari asosida texnologik jarayonni amalga oshirish jarayonida, kelib chiqadi.
Axborot texnologiyasining tarkibi va joyini aniqlash uchun quyidagi asosiy
tushunchalarni qarab chiqamiz.
Metodologiya
— bu loyihaviy natijani olish uchun qo‘llaniladigan umumlashgan
birdan-bir filosofik yondashuvli usullar majmuidir.
Texnologiya
—bu mos usulni amalga oshiruvchi u yoki bu vositadan
foydalanib, ayrim jarayonlarni bajarish yo‘li bilan
loyihaviy natijani olishni
ratsional tashkillashtirishga imkon beruvchi, bilim va tajribaning yo‘riqnoma
shaklda ifodalanishidir.
Texnologik jarayon —
berilgan ob‘ektni (loyihaviy) yaratishga yo‘naltirilgan
kelishilgan texnologok operatsiyalar(harakatlar) ketma-ketligi shu jumladan
amalga oshirish shartlari va foydalaniladigan mos vositalardir
Texnologik operatsiya
ob‘ekt holatini o‘zgartirishda texnologiya ramkasida
y
o‘naltirilgan o‘zida bir yoki bir necha harakatlarni namoyon etishi tushuniladi.
28
Texnologik opetatsiya kiradigan bir yoki bir nechta ob‘ektlarning mavjudligi bilan
xarakterlanadi; chiqadigan ob‘ektlar-
qayta ishlash natijasi; qayta ishlashni
boshqarish sub‘ekti va vositalari.
Amaliy jihatdan har qanday texnologik jarayonni murakkabroq jarayonning
qismi sifatida qarash mumkin va shu bilan bir vaqtda uncha murakkab bo‘lmagan
texnologik jarayonlarning yig‘indisi sifatida qarash mumkin.
Elementar texnologik jarayon
deb, shunday jarayon tushuniladiki,
berilgan
texnologiyaning asosiga qo‘yilgan usul uchun xarakterli bo‘lgan belgilarni
yo‘qotishga olib keladigan bundan keying dekompozitsiyaga aytiladi. Bu ma‘noda
texnologik operatsiya elementar texnologik jarayon sifatida qaralishi mumkin.
Sanab o‘tilgan ta‘riflarning har birida umumfilosofik ahamiyatga ega bo‘lgan
haqiqatni o‘zgartirish yoki izlanish yoli sifatida, bilimga asoslangan bu haqiqatni
rivojlantirish qonuniyatilarida oshkora va ochiq bo‘lmagan holda usul tushunchasi
qatnashadi. Usul vositalar mavjud bo‘lishini taxmin qiladi - amalga oshiriladigan
usul, shuningdek vositalar harakat qanday qilib nima
orqali amalga oshirilishini
ko‘rsatadi. Bundan shunday xulosa qilish mumkinki, usullar va vositalar har xil
jarayonlarda ishlatilishi mumkin, budan kelib chiqadiki,
har xil texnologiyalarda
ham.
Tizimli tahlil ramkasida murakkqab tizimlar elementlarga bo‘lish vositasida
o‘rganiladi: murakkab tizim bu bir-biriga bog‘liq bo‘lgan qismlardan tashkil
topgan bo‘lib, ular butun bir tizimni tashkil qiladi va ularni tajribalarga
asoslanmagan
holda
aniqlash
mumkin
emas,
ular
berilgan
tizimni
dekompozitsiyalash(fizik yoki konseptual) jarayonida tanlab olinadi yoki tuziladi.
Dekompozitsiyalash natijasida hosil bo‘lgan elementlar ayrim faoliyatlarning
markazidan iborat bo‘ladi, shuning uchun ular faoliyat elementlari deb aytiladi.
Murakkab tizimlar qaralayotganda eng ko‘p ajralib
turadigani funksional
elementlar
/
tizim ostilar
(bir turdagi yechiladigan masalalar guruhi)
va
tashkillashtiruvchi(yakka, avtonom va murakkab tuzilmaning markaziy boshqaruv
tizimostisi).
Avtomatlashgan
axborot
texnologiyalari(AATex)
avtomatlashmagan
29
(predmet) texnologiyalar rivojlanishi sifatida, xuddi shundek axborotni qayta
ishlashning usullari va jarayonlarini ham o‘zida aks ettiradi. Ko‘pchilik AATex
to‘rtta bir-biri bilan zich o‘zaro bog‘langan va bir-birining o‘rnini
bosuvchi
komponentlarning kompozitsiyasi: foydalanuvchining intellektual harakat qilishi
va ko‘nikmasi; ma‘lumotlarni qayta ishlash texnik vositalari; dasturiy ta‘minot;
axborot resurslaridan iborat.
2.2 rasmda «axborot» nuqtai-nazaridan qaralayotgan abstract taxnologik
jarayonning umumlashgan chizmasi berilgan.
B o s h q a r u v
----------------------------------------------------------------------------------------------
Ta’minot
2.2. Abstract taxnologik jarayonning umumlashgan chizmasi
Do'stlaringiz bilan baham: 
