Fuqarolik jamiyati taraqqiyotida

VI-BOB. JAMOATCHILIK NAZORATI VA DAVLAT ORGANLARI 
FAOLIYATINING OCHIQLIGI 

---

69 
Davlat boshqaruv organlari faoliyati ustidan 
jamoatchilik 
nazoratini 
o’rnatish fuqarolik 
jamiyatining eng muhim belgilaridan biridir. 
Ma’lumki, jamiyat manfaatlarini e’tibordan chetda qoldirish, ba’zi hollarda 
o’zlariga tegishli vakolatlarni suiiste’mol qilish davlat organlari faoliyatida 
kuzatiladigan holdir. Davlat aksariyat hollarda o’z hokimiyatini xalq bilan baham 
ko’rmaslikni ma’qul ko’radi. Bunday salbiy holatning uzluksiz davom etishi davlat 
institutining asl mohiyatiga putur yetkazadi va u bajaradigan ijtimoiy vazifalarning 
o’zgarishiga olib keladi. Oqibatda, hokimiyatni cheklash, ya’ni uni nazorat qilishga 
zarurat tug’iladi. 
Davlat organlari faoliyatini nazorat qilish ijtimoiy faollik bilan bog’liq. 
Fuqarolarning ijtimoiy jarayonlarda ishtirok etishining tabiiy va sun’iy omillari 
mavjud. Inson ijtimoiylashuv jarayonini boshidan kechirar ekan, unda tabiiy 
ravishda siyosiy jarayonlarda ishtirok etishga ishtiyoq vujudga keladi. Jamiyatdagi 
muammolarning ko’payishi esa, ijtimoiy faol fuqarolarni yanada dadil bo’lishga 
undaydi, kundalik muammolarni bartaraf etgan holda umumxalq ahamiyatiga ega 
bo’lgan masalalarga e’tibor qaratishga jalb etadi. Davlat yetakchiligida “yuqoridan”, 
xalq vakillari ishtirokisiz amalga oshiriladigan demokratlashtirish hamisha ham 
jamiyat manfaatlarini ifodalamaydi. Bunday amaliyot salbiy oqibatlarga, jumladan, 
fuqarolarning inertlashuviga, o’z huquq va manfaatlarini to’liq anglamaslik, ijtimoiy 
hayotda yuzaga keladigan muammolarga qarshi kurashish ko’nikmasining 
shakllanmasligiga olib keladi. Davlat – jamiyat munosabatlarida yuzaga keladigan 
bunday murakkabliklarni bartaraf etishning samarali institutlaridan biri bo’lgan 
jamoatchilik nazorati ilmiy-nazariy yondashuvni talab etadi. 
G’arb olimlarining qarashlarida jamoatchilik nazorati aksariyat hollarda biror-
bir sohada amalga oshiriladigan nazoratni anglatadi. Jumladan, amerikalik sotsiolog 
Travis Xirski (Travis Hirschi) jamoatchilik nazoratini, asosan, jinoyatchilikning 
oldini olish va unga qarshi kurash nuqtai nazaridan talqin qiladi. Unga ko’ra, ijtimoiy