O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

 
21.5-rasm.Byudjet -moliya nazorati turlari
142
Nazoratning bu shakli xo‗jalik operatsiyalarining byudjet yilining boshlanishi-
dan oldinoq qonunlar va me‘yoriy hujjatlar talablari buzilishining oldini oladi. 
Masalan, moliya organlari har byudjet yilining birinchi choragida barcha byudjet 
tashkilotlarining xarajatlar smetalarining to‗g‗ri tuzilishi, tasdiqlanishi va o‗z vaqtida 
ro‗yxatdan o‗tkazilishi ustidan dastlabki nazoratni o‗tkazadilar. Umuman, amaldagi 
qonunchilikka asosan, byudjet mablag‗larini ishlatish yuzasidan olib boriladigan 
operatsiyalar ustidan dastlabki va joriy nazorat bugungi kunda O‗zbekiston 
Respublikasi Moliya Vazirligi, uning joylardagi hududiy bo‗linmalari, Moliya 
vazirligi G‗aznachiligi (davlat byudjetining g‗azna ijrosini amalga oshirish chog‗ida) 
organlariga yuklatilgan. 

142
Malikov T., Vahobov D., Moliya: chizmalarda. O‗quv qo‗llanma. –T.: Iqtisod-moliya, 2010. 85-bet 

---

308 
Joriy moliyaviy nazorat 
moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirish chog‗ida, 
byudjet ssudalari va subsidiyalarini ajratish paytida, ajratilayotgan moliyaviy mab-
lag‗larning rejaviy ko‗rsatkichlarga muvofiqligini aniqlashda amalga oshiriladi. 
Nazoratning bu shakli moliyalashtiruvchi organlar tomonidan ajratilgan va sarflana-
yotgan mablag‗larning o‗zlashtirib olinish, suiste‘mol qilish holatlarining oldini 
oladi, moliyaviy intizomga rioya qilishni, pullik hisob-kitoblarning o‗z vaqtida 
amalga oshirilishini ta‘minlaydi. Bunda buxgalteriya hizmatlari faoliyati alohida 
ahamiyatga ega. Yaxshi yo‗lga qo‗yilgan joriy nazorat moliyaviy resurslarni iqtisod 
qilish imkonini beradi. 
So„nggi moliyaviy nazorat
hisobot davri va moliyaviy yil tugagandan so‗ng 
amalga oshiriladi. So‗nggi nazorat hisobot yilida mablag‗larning ishlatilishi, rejaviy 
ko‗rsatkichlarning bajarilishi, daromad va xarajatlar smetasining bajarilishi, byudjet 
limitlari va normativlariga rioya qilinganligi, buxgalteriya hisobi hamda moliyaviy 
hisobotlarni va yakuniy moliyaviy natijalarni tahlil va taftish qilish asosida 
o‗tkaziladi. Ko‗p hollarda so‗nggi nazorat natijalari keyingi moliyaviy yil yoki davr 
uchun dastlabki nazoratga zamin yaratadi. 
Xulosa qilib aytganda, bugungi kunda mamlakatda yaratilgan yalpi ichki 
mahsulotning qariyb uchdan bir qismini o‗zida jamlaydigan byudjet tizimi byudjetlari 
ijrosini nazorat qilish jarayonlari sifat va samaradorlik nuqtayi nazaridan doimiy 
takomillashuvga muhtojdir. Bu jarayonlarning ham nazariy, ham tashkiliy-huquqiy 
asoslarini o‗rganishning zarurligi o‗z dolzarbligini hali-beri yo‗qotmaydi.