Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
Периферик нервлар 
Периферик нерв системасида нерв толалари тутамларга тўпланиб, 
нервларни ѐки нерв стволларини ҳосил қилади. Нервлар бош ва орқа 
миядаги марказлар орасидаги, сезги аъзолар ва эффектор аъзолар (мушаклар, 
безлар ва ҳ.к.) ўртасидаги алоқаларни таъминлайди. Периферик нервлар 
миелинли ва миелинсиз нерв толалари, қон томирлари тутган бириктирувчи 
тўқимали пардалардан ташкил топган. Баъзи нервларда битта-яримта нерв 
ҳужайралари ва майда тугунлар учрайди. Нервнинг кўндаланг кесмасида 
нерв толаларининг ўқ цилиндрлари ва уларни ўраб турган глиал пардаларни 
кесимлари кўринади. Нерв стволи таркибидаги ҳар бир нерв толаси орасида 
сийрак толали бириктирувчи тўқиманинг юпқа қатлами – 
эндоневрий 
(endoneurium) 
жойлашади. Нерв толаларининг алоҳида тутамлари 
периневрий
(perineurium) билан ўралган. Периневрий зич жойлашган 
ҳужайралар ва ингичка фибриллаларнинг навбатма-навбат ѐтган 
қаватларидан ташкил топган. Йўғон нервларнинг периневрийсида бундай 
қаватлар сони 5-6 тага етади. Фибриллалар нерв толалари бўйлаб бўйлама 
йўналган. Нерв стволини ташқи томондан фибробластлар, макрофаглар ва ѐғ 
ҳужайраларига бой бўлган зич бириктирувчи тўқимадан иборат бўлган 
умумий парда – 
эпиневрий
(epineurium) ўраб туради. Нервнинг бирикти 
рувчи тўқимали пардалари қон ва лимфа томирлари, нерв охирларига бой. 
Эпиневрийга толанинг бутун узунлиги бўйлаб бир-бири билан анасто- 
мозлар ҳосил қилувчи қон томирлари келади. Эпиневрийдан артериялар 
периневрийга ва эндоневрийга кириб боради.
Периферик нервлар марказий нерв системасига борувчи ва ундан 
кетувчи афферент ва эфферент нерв толаларидан иборат. Афферент толалар 
организмнинг турли соҳаларидан ва ташқи муҳитдан олинган маълумот 
ларни марказий нерв системасига етказади. Эфферент толалар эса импульс 

---

336 
ларни марказий нерв системасининг марказларидан ушбу марказлар 
томонидан бошқариладиган ишчи аъзоларга узатади. Фақат сезувчи нерв 
толаларидан ташкил топган сезувчи нервлар ва фақат импульсларни ишчи 
аъзоларга олиб борувчи ҳаракатлантирувчи нервлар фарқланади. Кўпчилик 
нервлар эса аралаш нервлар бўлиб, уларда сезувчи ва ҳаракатлантирувчи 
толалар бўлади, бундай нервлар ҳам миелинли, ҳам миелинсиз нерв 
толаларини тутади.