Муќаддима

NO+Oz— NO
2
+O
2 
4. Uglevodorodlar (benzin bug’lari, pentan, geksan va boshqalar). Ular inson 
organizmiga  kuchli  ta’sir  yetadi.  Ularning  nihoyatda  kichik  konsentrasiyalari  bosh 
og’rigi,  bosh  aylanishi  kabi  kasalliklarni  keltirib  chiqaradi.  Agar  havoda  benzin 
bug’larining  konsentrasiyasi  600  mg/m
3
  ni  tashkil  etsa  va  inson  8  soat  vaqt  davomida 
ushbu havodan nafas olsa, unda yo’tal paydo bo’lib, bosh og’rig’iga duchor bo’ladi 
5.  Vodorodli  sulfid  H
2
S.  Uning  havodagi  RECHKsi  0,008  mg/m
3
  ni  tashkil 
yetadi. Ammo uning atmosfera havosi tarkibida ortib borishi bosh aylanishiga, qo’sish, 
darmonsizlanish va hidni sezish qobiliyatining pasayishiga olib keladi. 
6.  Ftor  birikmalari  (ftorli  vodorod  va  boshqalar).  Ularning  havo  tarkibidagi 
RECHKsi  0,02  mg/m
2
  ni  tashkil  yetadi.  Bu  birikmalarning  ta’sirida  burundan  qon 
keladi,  tishlar  va  umuman,  suyak  yemirilishi  mumkin,  buqoq  kasalligi  paydo  bo’ladi, 
oshqozon-ichak kasalliklari ko’payadi. 
7. Qo’rg’oshin birikmalari. Ularning havo tarkibidagi RECHKsi 0,0003 mg/m
3
 
ni 
tashkil 
yetadi. 
Atmosfera 
havosi 
tarkibidagi 
qo’rg’oshin  birikmalari 
konsentrasiyasining  ortishi  asab  kasalliklari,  peshob  haydash  yo’llari,  nafas  olish 
yo’llariga katta salbiy ta’sir ko’rsatadi. Organizmda gemoglobin miqdorini kamaytiradi. 
Qo’rg’oshin birikmalari nafas olish yo’llari orqali organizmga kirib borib, unda qariyb 
50% 
uning 
birikmalari 
to’planadi.  Sanoati  rivojlangan  shaharlarda  uning 
konsentrasiyasi 5-38 mg/m
3
 ni tashkil yetadi. Xususan maktab yoshidagi bolalar uchun 
ular nihoyatda xavflidir. 
8. Atmosfera changlari. Atmosfera havosida turli kimyoviy tarkib va xossalarga 
ega  .bo’lgan  changlar  mavjud.  YOqilg’ilarning  to’liq  yonmaganligi  tufayli  qorakuya 
paydo  bo’ladi:  uning  90-95%  ni  uglerod  zarrachalari  tashkil  yetadi.  Anorganik 
changlarning atmoefera havosi tarkibidagi RECHKsi 0,05 kg/m
3
 ni tashkil yetadi. Lekin 
qorakuya og’ir uglevodorodlarda va benz(a)pirenda adsorbsiya bo’lish qobiltyatiga ega. 
Bu  esa  inson uchun nihoyatda xavflidir. Zaharli  changlarning  o’lchamlari 0,5-10 mkm 
atrofida  bo’ladi.  SHuning  uchun  ular  nafas  olish  yo’llari  orqali  tez  organizm  tarkibiga 
singib,  turli  kasalliklarni  keltirib  chiqaradi.  Ulug’  bobokalonimiz  Abu  Ali  Ibn  Sino 
ming  yillar  bundan  oldin  ―chang  va  g’ubor  bo’lmaganda,  inson  ming  yil  yashar  edi!‖ 
deb bejiz aytmagan. 
Atmosfera  havosining  ifloslanishi  o’simliklar  va  qishloq  xo’jalik  ekinlarini 
rivojlanishiga  va  mahsulot  sifatiga  katta  salbiy  ta’sir  ko’rsatmoqda.  Alyuminiy  ishlab 

---

50 
 
chiqarish zavodlaridan atmosfera havosiga me’yoridan ortiq chiqarilayotgan zaharli ftor 
birikmalari  qishloq  xo’jaligi  mahsulotlariga  va  ularning  sifatiga  salbiy  ta’sir  qilayapti. 
Sanoati rivojlangan shaharlarda o’simliklarning rivojlanishi susayib, ba’zi daraxtlarning 
yashash  muddati  keskin  kamayib  bormoqda.  Ma’lumotlarga  qaraganda,  qayrag’och 
daraxti  tabiiy  sharoitda  350-400  yil  umr  ko’rsa,  shahar  hiyobonlarida  120-220  yil, 
serqatnov avtomagistral yo’llar atrofida esa, 40-50 yil umr ko’rar ekan. 
Atmosfera  havosining  ifloslanishi  hayvonot  olamiga  ham  salbiy  ta’sir  etib, 
ularning  tez-tez  zaharlanishiga,  ba’zan  umuman  nobud  bo’lishiga  eabab  bo’lmoqda. 
Atmosfera  havosining  turli  zaharli  gaz  va  changlar  bilan  ifloslanishi  oqibatida 
asalarining  qirilib  ketish  xavfi  tug’ilmoqda.  Ekolog  olimlarning  orasida  ―qaysi 
mintaqaning  ob-havosi  toza  bo’lsa,  laylaklar  va  asalari  o’sha  erda  bo’ladi!‖  degan 
g’oyalar  mavjud.  Yirtqich  qushlar  zaharlangan  o’ljalar  bilan  ovkatlanib,  bepushtlik 
dardiga mubtalo bo’lganlari olimlar tomonidan kuzatilgan.