Муќаддима

S
max
≤RECHK o’r.sut.   
(3) 
SHuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  o’rtacha  sutkalik  konsentrasiyalar  natijalarni 
olish  davriyligini  saqlangan  holda  olingan  qiymatlarning  o’rtacha  arifmetnk  qiymati 
bilan  aniqlanadi,  yoki  24  soat  vaqt  davomida  uzluksiz  olingan  sutkalik 
konsentrasiyalardan aniqlanadi. 
Me’yoriy  hujjatlarning  dalolat  berishicha,  ish  joylaridagi  zararli  moddalarning 
RECHKsi  birdaniga  maksimal  RECHK  b.max  ga  teng  bo’lib,  uning  qiymati  zararli 
moddaning insonga ta’sir qilish vaqtiga bog’liq emas. Bundan uglerod oksidi mustasno, 
ya’ni  agar  ishchining  ish  faoliyati  1  soatdan  15  minutga  qisqartirilsa,  unda  havodagi 
utlerod  oksidining RECHK  sini  mos  ravishda 60mg/m
3
  dan 200  mg/m
3
  gacha oshirish 
mumkin. 
Quyidagi  3-jadvalda  aholi  maskanlarida  atmosfera  havosi  tarkibidagi 
ifloslantiruvchi  moddalarning  ruxsat  etilgan  chegaraviy  konsentrasiyalari  va  ularning 
xavflilik darajalari keltirilgan. 
3-jadval. 
№ 
Moddalar 
RECHK b.max mg/ 
m
3
 
RECHK b.sut mg/ 
m
3
 
Xavflilik 
darajasi 
1  Benz(a)piren S
2
ON
12 
0,0000002 
0,0000001 
1 
2 
Xrom birikmalari 
0,0015 
0,0015 
1 
3 
Nikel birikmalari 
0,002 
0,001 
1 
4 
Qo’rg’oshin 
birikmalari 
0,002 
0,001 
1 
5 
Simob birikmalari 
0,0005 
0,0003 
1 
6 
Mis birikmalari 
0,003 
0,001 
2 
7 
Xlor birikmalari 
0,1 
0,03 
2 
8 
Fenol birikmalari 
0,01 
0,003 
2 
9 
Mazut qurumlari 
0,006 
0,002 
2 
10 
Sul`fat kislotasi 
0,3 
0,1 
2 
1
1 
Azot oksidi 
0,085 
0,04 
2 
12 
Oltingugurt oksidi 
0,5 
0,5 
3 
13 
Geksan 
0,4 
0,085 
3 
14 
Uksus 
0,2 
0,06 
3 
15 
Oddiy qurum 
0,15 
0,05 
3 
16 
Ammiak 
0,2 
0,04 
4 
17 
Ammofos 
0,4 
0,2 
4 
 

---

47 
 
DAVAN 12.1007-88. ―Zararli moddalarning turlari va ularga nisbatan xavfsizlik 
talablari‖da barcha zaharli hisoblangan moddalar 4 sinflarga bo’linadi: 
1.  O’ta  xavfli  zaharli  moddalar.  Ularning  RECHKsi  0,1  mg/m
3
  dan  kichik 
bo’ladi. 
2.  YUqori  darajada  xavfli  zaharli  moddalar.  Ularning  RECHKsi  0,1  mg/m
3
  dan 
1,0 g/ m
3
 gacha bo’ladi. 
3. O’rtacha darajada xavfli zararli moddalar. Ularning RECHKsi (1,0-10) mg/ m
3
 
atrofida bo’ladi. 
4. Kam zararli moddalar. Ularning RECHKsi 10 mg/ m
3
 dan ortiq bo’ladi. SHuni 
alohida ta’kidlash kerakki, muhandislik amaliyotida zararli moddalar ta’sirini bir onda 
sezish qiyin. Masalan, azot oksidi hidsiz, rangsiz va mazasiz gaz bo’lib, uning yuqori 
konsentrasiyasi yurak falajiga giriftor qilishi mumkin. Yoki simob bug’lari ta’sirini bir 
lahzadayoq sezib bo’lmaydi. Lekin u nafas olish yo’llari orqali organizmga singib borib, 
jigar kasalliklarini keltirib chiqaradi. Simob bug’lari bilan zaharlanish eng og’ir kasallik 
bo’lib, uning ta’sirida inson organizmi susayadi va ma’lum vaqt o’tgandan keyin ta’siri 
sezila  boshlaydi.  Ma’lumotlarga  qaraganda,  har  bir  kunduzgi  lyuminessent  yorug’lik 
lampasida 150 mg simob bug’lari bo’ladi. Bitta mana shunday siniq lampa 500 ming m
2
 
havoni RECHK darajasida ifloslantiradi. Moskvadagi ―ZIL‖ avtomobilsozlik zavodidan 
yiliga  200  ming  dona  lyuminessent  lampalar  chiqarilib  tashlanadi.  Xuddi  mana  shu 
ahvol ―Buxoroteks‖ XJ da ham kuzatilmoqda. 
Hozirgi  paytda  atmosfera  havosining  ifloslantiruvchi  750  tadan  ziyodroq  zararli 
moddalar uchun ularning RECHK lari aniqlangan. 
Zaharli  moddalarning  xavflilik  darajalari  ba’zi-bir  hayvonot  turlari  (sichqon, 
quyonlar)ga  o’tkazilgan  tajribalar  asosida  aniqlangan  va  quyidagi  formula  bilan 
hisoblanadi: