Эргашходжаева ш. Д

Марка
бу - битта ѐки бир нечта товар ишлаб чиқарувчининг 
(сотувчининг) маҳсулотларини идентификация қилиш ва уни 
рақобатчилар товарларидан фарқлаш мақсадида фойдаланилувчи 
ном, белги, символ, расм, атама ѐки уларнинг комбинациясидир. 
Марка бозорда товарни таниб олиш, бошқа товарлардан фарқлаш ва 
дифференциация қилиш учун хизмат қилади. Марка ўз ичига марка 
номи, марка белгиси ва товар белгисини киритиши мумкин. 
Марка номи
бу марканинг овоз чиқариб ўқиш мумкин бўлган 
сўз, ҳарф ва уларнинг бирикмаси ҳисобланади. 
Марка номи
бу марканинг таниб олинадиган, лекин 
ўқилмайдиган кисмидир. У символ ѐки расмдан иборат бўлиб, 
ажралиб турувчи ранг ва ўзига хос шрифт билан безалади. 
Товар 
белгиси марка ѐки унинг ҳуқуқий жиҳатдан ҳимояланган 
қисми бўлиб, сотувчига марка номи ва марка белгисидан мутлақ 
фойдаланиш ҳуқуқини беради. Товар белгиси марканинг ҳимояси, 
рекламаси, индивидуаллиги ва сифат кафолати вазифасини бажаради. 
Товар қайси марка остида сотилишига қараб икки турга бўлинади - 
ишлаб чиқарувчи маркаси ва хусусий марка. 
Ишлаб чиқарувчи маркаси 
бу ишлаб чиқарувчи томонидан 

---

50 
яратилган ѐки бошқа ишлаб чиқарувчидан ижарага олинган 
маркадир. 
Товарни 
маркалаштиришда 
ишлаб 
чиқарувчи 
қуйидагилардан фойдаланиши мумкин: ўз маҳсулотларининг ҳар бир 
тури учун индивидуал марка номлари танлаш; барча маҳсулотлар 
учун ягона марка номи белгилаш; маҳсулотларнинг турли гуруҳлари 
учун алоҳида марка номлари бериш; ишлаб чиқарувчи компания 
номини алоҳида маҳсулотлар марка номига қўшиб ишлатиш. 
Хусусий марка 
бу савдо (улгуржи ѐки чакана) корхоналари 
томонидан ишлаб чиқилган маркалардир. Баъзида у воситачилар 
маркаси, дистрибьютерлар маркаси ѐки дилер маркаси деб ҳам 
аталади. Фаолият соҳасига кўра улар қуйидагиларга тақсимланади: 
индивидуал (аспирин); гуруҳли (Maggi); фирма (Nestle); ҳудудий 
(―Степан Разин‖ пивоси); миллий (―Жигули‖ автомобили); халқаро 
(Coca-Cola) маркалар.
 
Марка ўзига хос шартли белги бўлиб, уни товар ѐки хизмат 
билан боғлаш воситасида истеъмолчига товарнинг истеъмол 
тавсифномалари тўғрисида хабар беради. У харидорларни мазкур 
товарни сотиб олишда худди аввалгидек сифатга эга бўлишларига 
ишонтиришга ҳаракат қилади. 
Марка фақат товар номи сифатидагина эмас, балки унинг бир 
нечта хусусиятлари йиғиндиси сифатида комплекс равишда кўриб 
чиқилиши лозим. 
Ф.Котлер маркани товар тавсифномаси, фойда, товарнинг 
қимматлилиги, 
ундан 
фойдаланиш 
маданияти 
(уюшқоқлик, 
тартиблилик, 
самарадорлик, 
юқори 
сифат), 
товарнинг 
индивидуаллиги ва фойдаланувчи турини акс эттирувчи олти 
поғонали символ сифатида таърифлаган. Марканинг энг барқарор 
хусусиятлари (қимматлилик, маданият ва индивидуаллик) унинг 
моҳиятини белгилаб беради. 
Маркетологнинг товар маркаларини бошқаришда қабул қилиши 
лозим бўлган қарорлар қуйидагича - товар маркасининг зарурати 
ҳақида, товар маркасини қўллаб-қувватлаш ҳақида, марка 
стратегияси ҳақида, марканинг позициясини ўзгартириш ҳақида 
бўлиши лозим. 

---

51 
Товар маркасини қўллашнинг самараси юқори бўлади, чунки 
ундан фойдаланиш буюртмаларнинг шаклланиши ва товарларни 
етказиб бериш жараѐнини енгиллаштиради; товарнинг ўзига хос 
хислатларини рақобатчилар томонидан ноқонуний имитация 
қилинишидан ҳуқуқий ҳимоялашни таъминлайди; харидорларнинг 
барқарор контингентини жалб қилиш имкониятини яратади; бозор 
сегментациясини енгиллаштиради; корпоратив имиджни кучайтиради 
ва янги маркаларни жорий килишни осонлаштиради. 
Товар маркалари шунингдек, бозор ҳокимлигини эгаллаб олиш 
ва фирманинг молиявий позицияларини мустаҳкамлаш воситаси 
сифатида ҳам хизмат қилади. Шу сабабли маркаларни бошқаришнинг 
вазифаларидан бири товар маркасини ривожлантириш, унинг ҳатти-
ҳаракатларини кенгайтириш ҳисобланади. Бунинг учун қуйидаги 
марка стратегиялари ишлаб чиқилади: товар қаторини кенгайтириш 
стратегияси (мавжуд маркани юзага келган товар номенклатурасига 
тарқатиш); товар маркаси чегараларини кенгайтириш стратегияси 
(мавжуд маркани янги товарларга тарқатиш); кўп маркалилик 
стратегияси (битта маҳсулот линияси учун икки ѐки ундан ортиқ 
маркани ишлаб чиқиш). 
Шуни ҳам эътиборга олиш керакки, фақат баъзи маркаларгина 
узоқ вақт давомида муваффақиятга эришиши мумкин. Молиявий 
тўсиқларнинг 
мавжудлиги, 
шунингдек, 
харидорларни 
янги 
киритилган маркага кўниктириш зарурати янги товар маркасини 
тайѐрлаш ва ривожлантириш учун сарфланувчи харажатларни 
қоплаш учун доимий равишда маблағлар қидиришни талаб қилади.