Denov tadbirkorlik va pedagogika

tashkiliy qobiliyatga
ega bo‘lishlari kerak, uning ostida insonga 
tashkiliy faoliyat usullarini egallash va ularni muvaffaqiyatli amalga oshirish 
imkoniyatini beruvchi shaxsning shaxsiy-psixologik xususiyatlari tushuniladi. 
Quydagilar tashkiliy qobiliyatlarga kiradilar:

moslashilgan safarbarlik, ya‘ni faoliyatning ijodiy shakllari, bilimlarni 
chuqurlashtirish, tashabbuskorlikka moyillik, konservatizmga chiday olmaslik,
asoslangan tavakkalchilikka tayyorlik, yangiliklarga intilish, o‘zini tuta bilish, 
tadbirkorlik va h.k.; 

---

97 

aloqa qila olishlik, ya‘ni dilkashlik, odamlarni o‘ziga rom qilish qobiliyati, 
odamlarni eshitish, tushunish va ishontirishni bilish, hamda nizoli vaziyatga 
hamsuhbatining ko‘zi bilan qarash qobiliyati; 

stresslarga barqarorlik, ya‘ni muammoli vaziyatlarda aqliy va hissiyotli 
himoyalanganlik, o‘zini o‘zi tuta bilishlik va qarorlar qabul qilishda tafakkurning 
xushyorligi; 

dominativlik (ustin bo‘lishlik), ya‘ni hukmronlik, shuhratparaslik, shaxsiy 
mustaqillik, yetakchilikka intilish, o‘zini o‘zi hurmat qilish, irodali xarakter. 
Har qanday darajadagi menejerning oldiga qo‘yiladigan muhim talab 
odamlarni boshqarishni bilishdan iboratdir. Ularga quydagilar kiradi: 
- o‘zining to‘g‘ridan to‘g‘ri qo‘l ostidagilarni, ularning qobiliyatlari va 
o‘zlariga topshirilgan aniq ishni bajarish imkoniyatlarini mukammal bilish;
- korxona va xodimlarni bog‘lovchi sharoitlarni bilish, ular va boshkalarning 
manfaatlarini adolatli asosda himoyalash; 
- menejerning psixologik omilkorligi; 
- jamoaning birligini saqlab qolish va tashkilotni faoliyat yuritishi 
samaradorligini ta‘mirlash maqsadida qobiliyatsizlarni bartaraf qilishni bilish. 
6.2 Menejer va yetakchi 
Menejerni yana yetakchilik sifatini egallashi maqsadga muvofiqdir. Yetakchi 
ko‘pincha rahbar bo‘ladi, ammo uning harakatlarining xarakteri odatdagi menejer-
ma‘murdan boshqacharoq. U boshqarmaydi, buyruq bermaydi, balki boshqalarni 
orqasidan olib yuradi. Ular unga nisbatan tobelar emas, balki ergashuvchilar 
bo‘ladilar. 
Lavozim rahbar uchun rasman jamoaning yetakchisi bo‘lish uchun kerakli 
shart-sharoitlarni yaratadi, ammo uni avtomatik ravishda shunday qilmaydi, 
tashkilotda birinchi shaxs bo‘lish, ammo haqiqiy yetakchi bo‘lmasligi mumkin, 
chunki u buyruq bilan tasdiqlanishi emas, balki atrofidagilar tomonidan ularning 
extiyojlarini qanoatlantirishga qodir yagona kishi sifatida psixologik tan olinishi 
kerak. Buning uchun yetakchilik o‘rniga da‘vogarlik qiluvchi kishi kelgusini va 
unga qarab harakatlanish yo‘llarini aniq ko‘ra olishni bilishi kerak. 
Yetakchilar rasmiy menejerlardan nima bilan farqlanadilar? Menejerlar 
qoidaga ko‘ra, boshqa kishilar tomonidan qo‘yilgan maqsadlarga qanday, qaysi 
usullar bilan erishish kerakligini belgilaydilar, qo‘l ostidagilarning ishini rejalarga 
muvofiq tashkil qiladilar va yo‘naltiradilar, ammo bunda passiv o‘rini egallaydilar. 
O‘zlarining atrofdagilar bilan o‘zaro hamkorliklarini huquqlar va majburyatlarni 
aniq tartibga solinishi asosida quradilar. Yetakchilar esa qanday maqsadlarga 
intilish kerakligini mustaqqil ravishda, ortiqcha tafsilotlarni surishtirmasdan 
belgilaydilar. Ularning qarashlarini qabul qilgan va qiyinchiliklarga qaramasdan, 
ularning orqasidan borishga tayyor bo‘lgan kishilar, ularga ergashuvchilar 
bo‘ladilar, yetakchilar bunda ilhom beruvchilar bo‘ladilar. Ular atrofdagilar 
tomonidan nazorat qilinmaydilar, ergashuvchilar bilan munosibatlarni esa ular 
inshonch asosida quradilar (8-1- jadval).

---

98 
Umumiy darajasi o‘rtachadan past bo‘lgan jamoada yetakchi ko‘pincha har 
qanday masalalar bo‘yicha mutaxassis-ekspert yoki hayajonli markaz rolida 
bo‘ladi, tasalli berishi, achinishi, yordam berishi mumkin. 
Rivojlanishning yuqori darajasiga ega jamoada yetakchi hammadan avval 
aqliy markaz, g‘oyalarning manbasi, eng murakkab masalalar bo‘yicha 
maslahatchi bo‘ladi. Ikkala holda ham u jamoaning birlashtiruvchisi, uning faol 
harakatlarining tashabbuskori va tashkilotchisi, boshqalar o‘zlarining fikrlari va 
harakatlarini solishtirish uchun namunadir. 
Etakchilik hodisasining diyarli yuz yillik tadqiqotlari kontsep- tsiyalarining 
katta miqdorini bergan. 
Bu hammadan avval