10
I-MAVZU. BOZOR IQTISODIYOTI SHAKLLANISHINING TARIXI
1.1. Bozor tarixiga oid
1.2. Amir Temur davlatining iqtisodiy siyosati va soliqlar tizimi
1.3. O’zbekistonning bozor tarixi
1.1. Bozor tarixiga oid
G’arbga nisbatan Sharq mamlakatlarida taraqqiyot ancha oldin boshlangan.
Insonning iqtisodiyot sohasidagi faoliyati, bozor, savdo kabilar Osiyo xalqlari ichida
juda
qadimgi davlardayoq boshlanib, so’ngra g’arbga, Ovro’pa xalqlariga tarqala
boshlagan.
Sharq bozori, Markaziy Osiyo va O’zbekistondagi bozor o’zining qadimiyligi
bilan bir qator o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, bu yerlarda qadim davrlardanoq
inson iqtisodiy faoliyati ancha yuqori darajada ekanligini ko’rsatadi. Avvalo shuni
ta’kidlash zarurki, sharq bozorida maxsus savdo rastalari, do’konlar,
omborlar,
karvon saroylar kabilar bo’lgan. Shu bilan birga savdogarlar o’z vatanlaridan uzoq
bo’lgan bir necha bozorlarda oldi-sotdi ishlarida qatnashishgan, hatto bir necha
mamlakatlar bozorlarida ishtirok etishgan.
Bu
albatta,
qadim
vaqtlardayoq
hunarmanchilik,
dehqonchilik
rivojlanganligining natijasidir. Qadimgi davr, qulchilik
davrlardayoq hozirgi
O’zbekiston hududi bozorlarida Misr, Mesopotamiya, Hindiston,
Х
itoy
va Yunon
savdogarlari o’z mollarini sotish bilan birga ko’p miqdorda bu yerlardan
hunarmandlar, dehqonlar mahsulotlarini xarid qilar edilar.
Turon bozorida «Ipak yo’li»ning ta’siri katta edi. Bu yo’l
Х
itoydan Janubiy
Ovro’pagacha cho’zilgan bo’lib, shu yo’l bo’yidagi shahar bozorlarini o’z ichiga
olar, ya’ni asosan shu «Ipak yo’li o’tgan joylardagi» bozorlarga ta’sir etar edi. Bu
bozor Foydalanilgan adabiyotlarqat
Х
itoy mollari va Janubiy Ovro’pa mollari bilan
chegaralanmay, yo’l-yo’lakay barcha xalqlar mollari savdosini ham ta’minlar edi.
Albatta,
bunda
Х
itoyning ipak mollari va chinnisi katta o’rin egallar, lekin Turon
hunarmand va dexqonchilik mollarining salmog’i ham oz emas edi. Bu mollar Uzoq
Sharq va Ovro’pagacha olib borilib sotilar edi. Shu bilan birga «Ipak yo’li» o’tgan
hududlar uchun noma’lum bo’lgan mahsulotlar ishlab chiqarilishining bora-bora
o’zlashtirilishda «Ipak yo’li»ning ta’siri katta bo’lgan.
O’zbekiston hududida keyingi bozor taqdiri Movaraunnahr bilan bog’liq
bo’lgan. Bunda Amir Temur davri o’z ahamiyati bilan farqlanib turadi. Chunki, u
yirik markazlashgan davlat barpo etib, bozor uchun juda qulay sharoit yaratgan edi.
O’zbekiston asosidagi davlat g’arbda Ovro’pagacha, Sharqda
Х
itoy, Hindistongacha
cho’zilgan bo’lib, bozor uchun keng masofa yaratildi. Bunda ichki bozorga nisbatan
tashqi bozor kengroq rivojlandi.
Shaharlar ko’payib, yirik-yirik savdo markazlari paydo bo’ldi. Savdo avji
hunarmandchilik va xaridorgir mollar ishlab chiqarishni kengaytirdi. Bu vaqtga kelib
Samarqand, Buxoro, Andijon, Namangan, Shahrisabz kabi jahon ahamiyatiga molik
PDF created with pdfFactory trial version
www.pdffactory.com
11
savdo markazlari yuzaga keldi. Movaraunnahr bozorlari Sharq va g’arb mamlakatlari
savdogarlarini o’ziga jalb etdi.
Katta shaharlar bozorida savdoning xususiyatlaridan biri shu ediki, hunarmand
mollari alohida savdo do’konlarida emas, balki asosan korxonaning o’zida sotilar
edi. Shunga ko’ra
maxsus hunarmandlar mahallasi, o’rami, mavzelari bo’lgan.
Bularning ayrimlarining nomlari hozirgacha ham saqlanib kelmoqda. Chunonchi,
O’qchi, Egarchi, Misgarlik, Kallaxona, Chaqichmon kabilar.
Bunday mahallalar
asosan shaharlar markazida bozorlarga yaqin joylashgan edi.
To’quvchi va tikuvchiga o’xshaganlarning mahsulotlari asosan bozorlarda
sotilib, ular sotiladigan maxsus bozorlar mavjud bo’lgan. Masalan, Samarqandning
Registon maydonida XV-asrda qurilgan katta aylanma bino bo’lib, bu do’ppi bozori
edi. Hozirgi vaqtda bu erda kutubxona joylashgan.
Bundan tashqari savdogarlar ayrim mollarni sotishga ixtisoslashgan bo’lib, o’z
nomiga ega edi. Aytaylik, allopun va bug’doy, qassob-go’sht
sotuvchilar, baqqol-
mayda savdo kabilar. Bular savdo va bozorning qadimdan ancha yuqori darajada
ekanligidan dalolatdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
