Ноябрь 2020 10-қисм

Bekchanova Laylo Raximovna
Urganch tumani 7 son o‘rta maktab o‘qituvchisi
Annotatsiya: 
ushbu maqolada reproduktiv fikrlashning inson hayotidagi ahamiyati va roli 
haqida, shaxning fikriy tahlil qilish mahorati masalalari yoritilgan.
Kalit so‘zlar: 
Tafakkur, ijodiylik, shaxs, fikrlash, v.A.Kruteskiy, muammo, isbot, yechim, 
izlanish.
Insonning reproduktiv fikrlash jarayonlari yetarli darajada rang -barang va murakkab bo‘lib, 
tor ma’noda, uni barcha xossalarini va qonuniyatlarini aniq tavsiflash qiyin. To‘g‘ri, ijodiy 
fikrlashning boshqa fikrlash turlari bilan umumiylik va o‘xshashlik tomonlari anchagina, lekin 
bu, bizningcha, ular orasiga tenglik belgisini qo‘yish uchun yetarli asos bo‘la olmaydi. Holbuki 
«ijodiy fikrlash» atamasining o‘ziyoq fikrlashni bu turini alohida xususiyatga ega ekanligini 
ko‘rsatib turibdi. Ijodiy ( reproduktiv ) tafakkur - murakkab bilish faoliyatidan biri bo‘lib, tadrijiy 
ravishda izchil o‘zaro bog‘langan jarayonlardan tashkil topadi, dastavval savollar tug‘iladi, vazifa 
aniqlanadi, masalani echish va savollarga javob qidirish jarayoni vujudga keladi. Inson oldida 
turgan aniq vazifa yoki masala bu bajarilishi yoki hat qilinishi zarur bo‘lgan vazifa ko‘pincha 
ifodalanishi shart bo‘lgan maqsadni ham aks ettirib keladi. Maqsad esa insonning izlanayotgan 
noma’lum voqelikni topishga gumon va hayajon, shubha hislaridan xalos etishga qaratilgan 
maylidir
Ijodiy tafakkurning navbatdagi tarkibiy qismlari quvidagicha aks ettiriladi: 
- 
qo ‘yiladigan savollarga javob berish, masalani yechishga yordam beradigan yo ‘llar, 
usullar, vositalar, qoidalar va ko ‘nikmalami qidirish, 
- 
ularni tanlash hamda mazkur faoliyatda ulami tadbiq qilish va boshqalar.
Ijodiy fikrlashni ta’minlovchi omillar:
1. Fikr yuritish faoliyatida eng avval hal qilinishi zarur bo‘lgan masala inson tomonidan 
aniqlab olinishi kerak.
2. Muammo yoki masalani hal qilish zarur bo‘lgan barcha bilimlarni tadbiq qilish uchun 
intilish.
3. Masalaga,muammoga taalluqli gipoteza olg‘a suriladi, bosqichlar taxmin qilinadi, yechim 
to‘g‘risida farazlar ishlab chiqiladi, turli variantlar hamda variasiyalar haqidagi mulohaza 
yuritiladi, o‘zaro xayolan solishtinb, eng samarali alomatlar ajratiladi va hokazo.
4. Muammo oldiga qo‘yilgan farazni tekshirish zararati tug‘iladi. Muammoni nazariy 
jihatdan hal qilish uchun ilgari surilgan gipoteza adekvat emasligi, noto‘g‘ri ekariligi ardqlansa, 
u fikr yuritish ob’ektidan siqib chiqariladi va yangi faraziar, o‘ylar taxmin qillnadi yoki o‘ylab 
topiiadi.
5. Muammo va masalani hal qilish, yechish, olingan natijalarni to‘g‘riligiga qanoat hosil 
qilish uchun echuvchi, ini tekshirish bilan tafakkur harakatlarini yakunlaydi.
Psixolog v.A.Kruteskiy ijodiy tafakkurni taraqqiy ettirish maqsadida masalalar tipologiyasini 
ishlab chiqib, turli yoshdagi o‘quvchilar o‘quv faoliyatida sinab ko‘rgan. Tipologiyaga kiritilgan 
masalalarni v.A.Kruteskiy turlicha nom bilan ataydi:
1. Savol aniq qilib qo‘yilmagan masalalar.
2. Berilganlari yetishmaydigan masalalar 
3. Ortiqcha ma’lumotlari bo‘lgan masalalar
4. Bir necha yo‘1 bilan yechiladigan masalalar.
5. Mazmuni o‘zgarib turadigan masalalar.
6. Isbotlashga doir masalalar.
7. Fikrlash, mantiqiy mulohaza yuritishga doir masalalar [ 17, b. 204].
Ijodiy tafakkur turi o‘zining samaradorligi va dolzarbligi, universalligi bilan boshqa fikr 
yuritish jarayonlaridan farq qiladi, yangi-yangi muammolarni o‘ylab chiqish jarayoni bo‘lib, 
insonning bilish faoliyatida yetakchi rol o‘ynaydi. Taniqli psixolog I.S.Yakimanskiya ijodiy 
tafakkurni uzluksiz ravishda ijodiy masalalarni hal qilishi va ijod mahsulotlarini yaratishga 

---

48