Biotexnologiya fanidan o’quv-uslubiy majmua

 
 
 
 

---

Jadval№2. Biotehnologiya jarayonlarining sistematizatsiyasi.
Bioob'ekt 
harakteristikasi bo'yicha 
Jarayonlarning 
spetsifikligi va 
umumiyligi bo'yicha 
Bioob'ektlar 
soni bo'yicha 
Jarayonni olib 
borish sharoiti
bo'yicha 
Ishlab 
chiqarish 
tehnologik 
bosqichlari 
bo'yicha 
Mahsulot 
bo'yicha 
Ohirgi mahsulotni 
hosil bo'lish 
mehanizmi bo'yicha 
Jarayonni 
boshqaruviga ko'ra
Biotehnologikjarayontipigako'ra 
1.
Plazmidalar, 
faglar, o'simlik va 
hayvonlar viruslari 
2.
Prokariot 
hujayralar 
3.
Eukariot 
hujayralar 
4.
Biomolekulal
ar (fermentlar, 
nuklein kislotalar va 
boshqalar) 
1.
Umumiy 
2.
Mahsus 
(mikroorganizmlar 
biotehnologiyasi, 
fitobiotehnologiya, 
zoobiotehnologiya
) 
1.
Bitt
a 
2.
Ikki 
yoki undan 
ortiq 
1.Sterillanmagan 
2.Sterillangan 
3.Aerob 
4.Anaerob 
5.Ustki 
6.Ichki 
7.Davriy 
8.Yarim 
uzluksiz 
9.Uzluksiz 
10.Qattiq fazali 
11.Gaz fazali 
12.Bir bosqichli 
13.Ikki bosqichli 
14.Ko'p 
bosqichli 
1.Qurilma va 
ozuqa 
muhitini 
tayyorlash 
2.Qurilma, 
ozuqa muhiti 
va havoni 
sterillash 
3. 
Bioob'ektni 
ekish va 
o'stirish 
4. Ajratish, 
tozalash, 
quritish, 
sterillash 
5.Mahsulotni 
qadoqlash
1. Biomassa 
2.Birlamchi 
metabolitlar 
3.Ikkilamchi 
metabolitlar 
1. Biosintez 
2.Biotransformatsiya 
1.Boshqariladigan 
2.Boshqarilmaydigan 
1.Oddiy 
2.Qo'shma 
3.Izchil 
4.Bir necha bosqichli 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-rasm. Sanoatda fermentatsiya jarayonining umumiy shemasi
Bioreaktorlar. 
Biotehnologik jarayonning asosiy elementlaridan biri-bioreaktor 
ya'ni fermenter.Bioreaktorning vazifasi-mikroorganizmlar, hujayra va to'qimalarni 
o'stirish uchun optimal sharoit yaratish.
 
Mikroorganizm hujayralarini shiddat bilan aralashtirish mumkin. Ularni kerakli 
aeratsiya bilan ta'minlasa ham bo'ladi. Sut emizuvchilar, hasharotlar va o'simlik 
hujayralari esa mehanik ta'sirlarga chidamsizroq (o'stirish usulidan qat'iy nazar).
Dastlabki kul'tura (5-10ml) 
Kolbada (200-1000ml) chayqatish 
Bioreaktor (10-100 litr) 
Sanoat bioreaktori (1000 litr va undan katta) 
Biomassa olish 
Hujayra devorini buzish 
Tarkibida mahsulot saqlagan 
kul'tural suyuqlik
Hujayralar 
Ekstraktsiya 
Mahsulotni tozalash 
Mahsulotni tozalash 

---

Bioreaktorda ma'lum bir jarayon olib borilayotganda undagi komponentlar 
geterogen sistema ko'rinishida bo'ladi. Bunday sistema hujayralar suspenziyasi va 
gazlardan iborat. Bunday sistemada fazalararo issiqlik va massa almashinuvini 
ta'minlash zarur. Shundagina produtsentlarni o'stirish, shuningdek, mahsulot biosintezi 
uchun optimal sharoit yaratilgan bo'ladi. Albatta bunda sterillikka va jarayonning 
iqtisodiy jihatdan tejamkorligiga ahamiyat berish lozim. 
Bioreaktorlarning 3ta asosiy guruhi mavjud: 
4.
Aralashtirgichli bioreaktorlar 
5.
Barbotajli kolonnalar 
6.
Tashqi va ichki sirkulyatsiyali erlift biorektorlar 
5-rasm. Turli tipdagi bioreaktorlarning soddalashtirilgan shemasi: 
A-aralashtirgichli bioreaktor; B-barbotajli kolonna; C- ichki sirkulyatsiyali erlift bioreaktor; D- tashqi 
sirkulyatsiyali erlift bioreaktor. Strelkalar-kul'tural muhitni oqim yo'nalishi. 
1-motor, 2-gazni chiqishi, 3-kul'tural muhit, 4-parraklar, 5-havo berish joyi, 6-gazni chiqishi, 7- 
kul'tural muhit, 8- havo berish joyi, 9-gazni chiqishi, 10-kul'tural muhit, 11-markaziy quvur, 12-havo 
berish joyi, 13-gazni chiqishi, 14-gaz-suyuqlikli separator, 15-kul'tural muhit, 16-havo oqimining 
yo'nalishi, 17-havo oqimining yo'nalishi, 18-havo berish joyi