Biotexnologiya fanidan o’quv-uslubiy majmua

MASHG‘ULOT №
4 
Mavzu: Biotexnologiya jarayonlarining umumiy tavsifi. Bioreaktorlar. 
Mashg'ulot shakli:
«Biotexnologiya» yo‘nalishitalabalariuchunamaliymashg‘ulot. 
Mashg'ulot uslubi:
«Skarabey» texnologiyasi. 
Mashg‘ulotmaqsadi:
biotehnologiyada laboratoriya hamda sanoat miqyosida 
qo'llaniladigan jarayonlar, bioreaktorlar, ularning turlari va ishlash printsipi 
Mavzuning ahamiyati:
biologik material bilan ishlashda muhandis-biotehnolog 
qanday biologik jarayonlarga duch kelishini hamda qaysi qurilmalar bilan ishashini 
bilishi juda muhim, chunki kelgusida muhandis-biotehnolog faqat tirik organizmlar 
bilan ishlaydi 
Ishningnazariyqismi 
 
Biotehnologiya-biologik jarayonlardan tehnika va sanoatda foydalanish. Bu 
jarayonlar (mutahassis biotehnolog ishtirokida) bioob'ekt yordamida kerakli natija 
olishga qaratilgan. Biologik tehnologiya jarayonlari kimyoviy tehnologiya 
jarayonlaridan keskin farq qiladi. Biologik tehnologiya jarayonlarida asosiy 

---

komponent- bioob'ekt (virus, bakteriya, zamburug', o'simlik va hayvon hujayralari, 
biomolekulalar). Kimyoviy tehnologiyada bunday ob'ektlar ishlatilmaydi. 
Kimyoviy tehnologiyada qo'llaniladigan jarayonlar esa, masalan, yuqori 
temperatura, katta bosim biotehnologiyada qo'llanilmaydi. Biroq reaktsiyalar – ular 
hoh kimyoviy, hoh biokimyoviy bo'lsin, barchasi Le Shatel'e printsipiga 
bo'ysunadi. 
Birgina 
(quyida 
ko'rsatilgan) 
umumlashgan 
shema 
biotehnologik 
jarayonlarning hammasini qamrab ololmaydi. Aksariyat jarayonlar yana bir qancha 
bo'linmalarga ajraladi. Masalan, baholash: bioob'ektlarning hujayraviy tuzilishiga 
ko'ra 
qaysi 
oilaga 
mansubligi 
(akariotlar, 
eukariotlar, 
prokariotlar), 
bioob'ektlarning funktsional faolligi (biosintez, biotransformatsiya). Shuningdek, 
fermentatsiya va mahsulotni ajratish jarayonlari ham bir necha bosqichlardan 
iborat bo'ladi.
 
3-rasm.. Biotehnologik jarayonlarning umumlashgan shemasi. 
Biotehnologiya jarayonlarini shartli ravishda 3 guruhga ajratish mumkin: 
Ozuqa muhiti 
ingredientlari 
Ozuqa muhitini tayyorlash 
Suv 
Sterilizatsiya 
Bug' 
Inokulyat 
Bioob'ekt 
Ekish materiali 
Fermenter 
Bug' 
Havo 
Suv 
Asosiy mahsulotni ajratish jarayonlari 
Qo'shimcha 
mahsulotlar 
Chiqindilar 
Asosiy mahsulot 
Qadoqlash, 
saqlash (jo'natish) 
Zararsizlantirish

---

biologik 
biokimyoviy 
bioanalog 
Birinchi guruhga (biologik) bevosita akariotlar, eukariotlar, prokariotlardan 
foydalanish kiradi. Ikkinchi guruh (biokimyoviy) jarayonlar fermentlardan 
foygalanishga 
asoslangan. 
Uchinchi 
guruh 
biotehnologiya 
jarayonlariga 
(bioanalog) esa tirik organizmlar moddalar almashinuvi natijasida hosil bo'ladigan 
mahsulotlarni kimyoviy yo'l bilan sintez qilish kiradi. Bioanalog jarayonlarga 
antibiotiklar sintezini misol qilib keltirish mumkin.