o’zbek tili va adabiyoti ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun “O’zbek tilida leksik okkazionalizmlar”

 
 
Ikkinchi bob yuzasidan xulosa 
1.
Okkazional so’zlar eng avvalo nominativ vazifani [
futbolgoh 
(
stadion), molshunos (zootexnik
)]; ikkinchidan xabar berish vazifasini [
ranjkom, 
ganjkom, olamgir ,molchi
] bajaradi. 
2.
Okkazional so’zlar baholash vazifasiga ko’ra uchga bo’linadi:
1. Neytral okkazional so’zlar. 2. Salbiy bo’yoqqa ega bo’lgan okkazional so’zlar. 
3. Ijobiy bo’yoqqa ega bo’lgan okkazional so’zlar. 
3.
Okkazional so’zlar o’quvchi yoki tinglovchining hissiyotiga ta’sir
etadi va badiiy nutqda obrazlilikni ifodalag uchun yaratiladi. 
UMUMIY XULOSALAR 
O’zbek tilida okkazionalizmlar va ularning funktsional –uslubiy va badiiy-
estetik xususiyatlarini o’rganish quyidagi umumiy xulosalarni chiqarishga imkon 
beradi: 
1.
Tilning lug’at tizimi nihoyatda murakkab va serqirra hodisa bo’lib, unda 
eski va yangi, me’yoriy va nome’yoriy, funktsional, real va noreal, individual va
jamoaviy xususiyatlarga ega bo’lgan leksemalar yonma-yon mavjud bo’ladi va 
nutqda o’zaro munosabatda yashaydi. Mana shunday lug’aviy tizim tarkibiga 
kirmagan nutqiy birliklar guruhini okkazional so’zlar tashkil qiladi. 

---

2.
Okkazional so’zlar nutqdagi ifoda vositalaridan biri bo’lib, ular 
favqulodda yaratiladigan, ijodkor nutqining individual mahsuli bo’lib qoladigan, 
tilning me’yoriy unsurlariga aylanmaydigan, doimo yangilik bo’yog’ini 
saqlaydigan nutqiy hodisadir. 
3.
Okkazional so’zlar odatiy, ya’ni me’yoriy leksikadan qo’llanish chastotasi, 
nutqda uchrash darajasiga ko’ra, yangiligi, adabiy normaga bo’ysunmasligi va 
faqat nutq birligi bo’lib qolishi bilan keskin farqlanib turadi. 
4.
O’zbek tili okkazionalizmlarini tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, okkazional 
so’zlar nutqning mazmunini aniq, to’g’ri, obrazli va barcha qirralari bilan aks 
ettirish maqsadida yaratiladi.Bu ma’noda ular nutqda muayyan badiiy-estetik 
vazifani bajaradi. 
5.
Okkazionalizm bilan neologizmning qiyosi shuni ko’rsatadiki, 
okkazionalizmlarning yangiligi tarixiy vaqtga bog’liq emas, ularga tildagi
turli davr o’zgarishlari taalluqli bo’lmaydi va tilning me’yoriy leksikasi 
tarkibiga kirishi muammolidir. SHu sababli turli davrlarda yashab ijod etgan 
mualliflar yaratgan okkazional so’zlar bugungi kunimizda ham eskirmadi, 
faollashmadi. SHuning uchun ular tilning doimiy yangi so’zlari bo’lib qolaveradi. 
Mana shu jihatdan okkazional so’z neologizmlardan farqlanadi. Neologizm tarixiy 
vaqtga nihoyatda bog’liq hodisa, chunki har bir davrning o’z neologizmi bor, 
ularni yaratuvchi muallif aniq emas, ular tildagi tarixiy o’zgarishlar bilan bog’liq 
holda o’zgarib turadi. Masalan, 
tuman, hokim, vazir, mahkama, viloyat
so’zlari 
hozirgi kunda tarixiylik xususiyatini yo’qotib, yangi ma’no bilan yana qo’llana 
boshladi. SHuningdek, neologizmlar, okkazional so’zlardan farqli ravishda, til 
lug’at tarkibining to’laqonli a’zosidir. Mana shunday qiyoslash natijasi
ko’rsatadiki, okkazionalizm − nutq birligi, neologizm esa til birligidir. 
6.
Okkazionalizmlarning badiiy-estetik vazifasini tadqiq qilishdan shu 
narsa ma’lum bo’ldiki, okkazional so’z eng avvalo nominativ vazifani: