o’zbek tili va adabiyoti ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun “O’zbek tilida leksik okkazionalizmlar”

bolishdosh
 
qiladi.
(A.Obidjon) 
Yaxshiyam jiyanim kutib turgan ekan. Buni qarangki, uyam 
futbolgohga
 tushgan ekan .
(N.Aminov) 
Misollardagi 
molshunos - zootexnik, bolishdosh - yostiqdosh, futbolgoh - 
stadion
 
o’rnida ishlatilgan. Ko’rinadiki, so’zlarning adabiy tildagi varianti 
o’rniga ularning dialektal shakllari ishlatilgan. "Bunday so’zlar tilning baholovchi 
vositasi emas, balki eng avvalo, aniq terminlar bo’lgani uchun o’zlaricha 
so’zlovchining 
his-tuyg’ularini 
ifodalamaydi. 
Aksincha, 
predmetlik 
1
Земская Е.А. Как рождаются слова. ─ М.: АН СССР, 1963. ─ С. 63. 
2
Болотов В.И. Структура окказионализмов и их функции в тексте // Актуальные проблемы русского 
словооброзования . ─ Самарканд: СамГУ, 1982. ─С. 246.

---

mazmuniga sub’ektiv munosabatni bildirish uchun bunday so’zlarni yo his-tuyg’u 
ifodalaydigan boshqa so’z bilan bog’lash, yoki sub’ektiv baho suffiksi bilan 
ta’minlashga to’g’ri keladi”.
1
Yuqoridagi misollardagi okkazionalizmlar faqat 
atash uchun ishlatilgan, lekin ular tarkibidagi 
-shunos, -dosh
affikslari,
goh 
elementi bu so’zlar ifodalayotgan mazmunni muayyan sub’ektiv baho bilan 
boyitadi. 
Bu 
esa 
mazkur 
so’zlarga okkazionalizmlik xususiyatini 
bag’ishlaydi. Quyidagi okkazionalizmlarning adabiy tildagi sinonimlari 
mavjud. 
O’zbekiya - O’zbekiston, sharbatfurush - limonad sotuvchi, 
bovurdoshlik - jigarbandlik, tillachi - paxtakor, raykatta - rayon rahbari,
bog’chachi – bog’cha tarbiyachisi, o’zbekzoda - o’zbek farzandi, sukutgoh - 
qabriston, chopilmalar - chop etilgan material, baletqo’rg’on - balet teatri, 
yaylog’i - yaylovi, qo’shiqnigor - kontsert, saboqdosh - kursdosh, o’zbakiy - 
o’zbekcha, ovoznigor - magnitofon, yotoqgoh - yotoqxona, xabarkash - xabarchi 
kabi. 
2. Okkazionalizmlar xabar, ma’lumot (informatsiya) berish vazifasini 
bajaradi. Bunda okkazionalizmlar tinglovchiga yoki o’quvchiga kutilmagan 
yangi xabar beradi. Bu xabarning mazmuni voqea - hodisalar, ularning belgilari, 
shaxs faoliyatlarini ifodalaydi. Misollar: 
Bu biz botir... bu biz har ishda