Fiziologiyasi va gigiyenasi

5. 6. Bolaning oliy asab faoliyati
5. 6 .1 . Bolalar rivojlanishining asosiy bosqichlarini tavsifi
Bolalar m iyasining yoshga oid xususiyatlari 
(elektroense- 
falografiya m aiu m o tlari bo'yicha). Katta yarim sharlar p o 's tlo g i 
asab elementlarining faolligini nam oyon b o iish i b o iib voyaga
152
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yetgan odamlarning tinch bedorlik paytida elektroensefalogram- 
masida hukmronlik qiluvchi alfa-ritm deb ataluvchi (sekundiga -
8-13 tebranish chastotasi) ritmdir.
Bolalar oliy asab faoliyatining tipologik xususiyatlari. 
Bo­
lalarda oliy asab faoliyatini o'rganish N. 1. Krasnogorskiy bosh m i­
yaning po'stloq va po'stloqosti hosiialari orasidagi asab faoliyatini 
kuchiga. muvozanatlashgaligiga va harakatchanligiga ham da sig­
nal tizimlari orasidagi nisbatlarga bog'liq holda oliy asab faoliyati­
ning 4 ta tip ini ajratdi.
1. 
Kuchli, muvozanatlashgan, maqbul qo'zg 'alu v ch an tez tip. 
Bu tip ju da tez shartli reflekslar hosil b o iish i bilan xarakterlana­
di, bu reflekslarning turg'unligi jiddiydir. Bu tipga mansub bolalar 
ju d a nozik tabaqalashlarni hosil qilish xususiyatiga ega. Ularning 
shartsiz reflektorli faoliyati funksional jihatdan kuchli po'stloq bi­
lan boshqariladi. Bu tipdagi bolalar vetuk juda yaxshi rivojlangan 
b o iib , turli lug'atiy tarkibdan iborat b o ia d i.
E 
/ y V
^ M
4 ^ A
, A
A
/ \ | y \ W
\ J ^ V
\ p ^
........... .11 M 1 I 1 I I ! I ........n 1 1 1 1 п и I I I I 1 1 1 II 11 I) 11 1 1 1 I
11-rasm.
Bola alfa ritm ining yoshga oid xususiyatlari;
A) olti oylik bola; B) 2.5 yoshli bola; D) 10 yoshli bola; E) o'smir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. Kuchli, muvozanatlashgan. sekin tip. Bu tipdagi bolalarda 
shartli reflekslar juda sekin hosil b o ia d i. so'ngan reflekslarning 
tiklanishi ham xuddi shunday sekin b o ia d i. Bu tipga mansub bo­
lalarning shartsiz reflekslari va emotsional holatlari doimo sezilarli 
darajada po'stloq nazoratida b o iish i bilan xarakterlanadi. Ular ga- 
pirishga ju d a tez o'rganadi. faqat gaplar biroz sekinlashgan b o ia d i. 
M urakkab vazifalarni bajarishda doimiy ravishda faol va turg'un 
b o ia d i.
3. Kuchli, muvozanatlashmagan. yuqori qo'zg'aluvchan jonsarak 
tip. Doimo ham po'stloq bilan nazoratda bo'laverm aydigan, kuch­
li nam oyon b o iu v c h i po'stloqosti faoliyati. yetarlicha tormozlan- 
maydigan jarayonlar bilan xarakterlanadi. Bunday bolalarda shartli 
reflekslar tez so'nadi. hosil b o iay o tg an tabaqalanish esa chidam- 
siz. Bunday tipdagi bolalar yuqori. emotsional qo'zg'aluvchanlik. 
urishqoqligi, jangariligi va affektlar bilan ajralib turadi. Bunday 
tipdagi bolalar juda tez. ayrim hollarda baqirish-chaqirishlar bilan 
gap i rad i.
4. Z aif tip. Bu tipdagi bolalar past darajadagi qo 'zg 'alu v c h an ­
lik bilan xarakterlanadi. Shartli reflekslar sekin hosil b o ia d i. chi- 
damsiz ko'pchilik holatlarda sekin gapiradi, yengil tormozlanuvchi 
tipdir. Kuchli, aniq k o iin ib turuvchi tashqi torm ozlanishlar pay­
tida zaif, ichki tormozlanish xarakterlidir. bu esa bolalarning yan­
gi o ’qitish. o'rgatish sharoitlariga va ularning o'zgarishiga qiyin 
o'rganishi bilan tushuntiriladi. Bu tipdagi bolalar kuchli va davomli 
qo'zg'alishlarga chiday olmaydi. jud a tez charchaydi. Biz yuqorida 
ko'rsatganim izdek odam larning oliy asab faoliyatining eng asosiy 
farqlovchi belgilaridan biri uning plastikligidir. Katta yarim sharlar 
hujayralarining plastikligi, ularning tashqi muhitning o'zgaruvchan 
sharoitiga moslashuvchanligi tiplarning qayta hosil b o iish ig a mor- 
fofunksional asos b o iib hisoblanadi. 1. P. Pavlov tiplardagi plastik- 
lik odam larning muhim xususiyatlardan b o iib ularni tarbiyalash, 
chiniqtirish va mijozini o'zgartirish imkonini beradi deb o'qtiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---