Fiziologiyasi va gigiyenasi

oliy asab faoliyati
deb ataladi.
Asab faoliyati haqidagi ta ’limotda tashqi obyektiv olamning 
odam larda aks etishining murakkab jarayonlarining fiziologik 
mexanizmlari ochib berilgan.
1. P. Pavlov qonuniy ravishda jahon fiziologiyasida yangi yo'na- 
lishning tashkilotchisi bo'lib hisoblanadi. U ayrim a'zolarda yoki 
a'zolar tizimlarida kechayotgan, ularning yaxlit organizm bilan uz- 
viy aloqasini ta'rninlovchi fiziologik jarayonlarni o'rgandi.
I. P. Pavlov tom onidan fiziologiyaga kiritilgan analitik va sinte­
tik usul o ‘ta mahsulli bo'lib chiqdi va yaxlit organizmni uni o ‘rab 
turuvchi muhit bilan uzviy aloqasini o'rganish imkonini berdi.
Oliy asab faoliyatini o ‘rganish usullari
I. P. Pavlov fistula qo'y ish usuli yordamida ovqat hazm lov­
chi bezlar funksiyasini o'rganishda so'lak bezi yo'lidan tashqari- 
ga so'lak faqatgina itning og'iz b o 'sh lig 'ig a oziqa tushgandagina 
emas. balki uning ko'rinishi, hidi, xizmatchini oyoq tovushlariga, 
idishlarni tovushiga ham so'lak ajralishini kuzatdi.
I. P. Pavlov bu hodisani tushuntirib berdi va uni 
shartli refleks
deb atadi.
Shartli reflekslar usuli yordamida I. P. Pavlov bosh miya katta 
yarimsharlari p o 'stlo g 'i va unga yaqin yotuvchi po'stloq osti tu ­
zilmalari, bosh miya po'stlog'idagi irradiatsiya va konsentratsiya 
hodisalarini, miyaning analitik va sintetik faoliyatlarini o'rgan- 
di. Aynan shartli reflekslar usuli I. P. Pavlovga oliy asab faoliyati 
haqidagi ta'lim otni yaratish imkonini berdi. N. I. Krasnogorskiy 
bolalarda oliy asab faoliyatini o'rganish uchun ularda q o'ng'iroq- 
chaning tovushiga shartli refleks hosil qildi. Q o'ng'iroqcha to- 
vushi shartli qo'zg'atuvchi vazifasini o'tadi. M ustahkamlovchi 
bo'lib esa. sut ichirish xizmat qildi. Bu paytdagi so'lakni yig ‘ib 
olish uchun metall kapsula-surg'ich ishlab chiqildi. S o'lak yig'uv- 
chi kapsula, og'izning shilliq pardasiga shundav yopishtiriladiki, 
uning markaziga so'lak bezining so'lak chiqaruvchi y o ‘li to 'g 'rilab
qo'yiladi va u orqali so'lak o g'iz bo'shlig'ig a tushmay, kapsulaga,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

undan esa rezina nayclia orqali tashqaridagi probirka yoki stakan- 
chaga tushadi.
Bu usuldan tashqari bolalarning oliy asab faoliyatini o'rganish 
uchun oziqlanish reaksiyasining harakat komponentlarini qayd 
qilish yo'lidan ham foydalaniladi. Buning uchun qalqonsimon 
to g 'ay darajasiga havo bilan to'ldirilgan rezina ballon mahkam- 
landi. Shartli qo'zg'atu vchi ovqat bilan mustahkamlanishida. bola­
ning chaynash-yutinish harakatlari ballonchadagi havo bosimining 
o'zgarishini chaqiradi va u maxsus qayd qiluvchi apparatda yozib 
olinadi.
Chaqaloqlarning oliy asab faoliyati eksperim entatordan par- 
da bilan ajratilgan va faqat kuzatish teshikchasi mavjud maxsus 
kam eralarda o'rganiladi. Bu paytda bola karovatchada yotadi va 
k o'rpacha tagiga uning shartli qo'zg 'atu v ch ilar ta'siri ostida yuzaga 
keladigan harakat faolligini qayd qiluvchi asboblar joylashtiriladi.
Hozirda shartli reflekslar usuli bilan bosh miya faoliyatini 
o'rganish po'stloq va miyani po'stloq osti tuzilmalaridagi elektr 
hodisalarni o'rganish bilan birgalikda bajariladi va bu