Fiziologiyasi va gigiyenasi

Oziqlanish normalari. 
Odatda, oziqlanish ratsionini tuzishda 
iste'm ol qilinadigan oziq moddalarining kaloriyligi hisobga olina- 
di. Lekin to 'la qiymatli oziqlanislmi tashkil qilish uchun buning 
o ‘zi yetarii emas.
14-jadval
Bolalar va o ‘sm irlar uchun oziqlar tarkibidagi oqsillar,
yo g‘lar va uglevodlarning bir kecha-kunduzlik norm asi
(A. G. Xripkova b o‘vicha)
Yosh
O qsillar
Y og4ar
U glevodlar
U m um iy
m iqdori
H avvonot dunyosi
oqsillari
2 -3 oylikkacha
8-10
8-1 0
2 5 -3 0
50-55
5-6 oylik
12-15
12-15
3 5-40
60-75
1-1,5 yosh
4 5 -4 8
36
4 0 -5 0
9 0 -120
3 -4 yosh
60-63
44
6 0-70
180-230
5 -7 yosh
72 -7 5
47
7 5-80
2 5 0 -300
8-11 yosh
75-95
56
80-95
350-380
12-14 yosh
90-110
64
90-110
380-400
15-16 yosh
100-120
68
90-110
4 2 0-450
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Organizm uchun oziqlar tarkibida barcha zarur oziq moddalar 
(oqsillar, uglevodlar, yog'lar, suv, mineral moddalar va vitaminlar) 
bo'lishi muhim ahamiyatga ega. Ratsiondagi oziq moddalarning 
o'zaro nisbati ham muhim aham iyat kasb etadi.
K ichik maktab yoshidagi bolalar uchun oqsillarning yog'lar 
va uglevodlarga bo'lgan eng maqbul nisbati 1 : 1 : 6 hisoblansa, 
bog'cha yoshidagi bolalar uchun 1 : 2 : 3 bo'lsa, voyaga yetgan 
odam lar uchun 1 : 1 : 4 nisbat maqbul hisoblanadi.
Jadvalda turli yoshlardagi bolalarning ratsional oziqlanishini 
tashkil qilish uchun zarur bo'lgan oqsillar, uglevodlar va yog'lar- 
ning bir kecha-kunduzlik normalari berilgan.
Bolalarning oziqlanish ratsionlarini tuzishda, ular organizm i­
ning vitam inlar va mineral moddalar bilan ta'm inlanishiga asosiy 
e ’tiborni qaratish zarur.
Bolalar aralash oziqalar bilan oziqlanganda ularning organizmi- 
ga turli-tum an am inokislotalar yig' ini. vitam inlar tushadi, chunki 
ulardan ovqatlarning qiymati ortadi. Turli-tuman ovqatlar ishtahani 
ochadi, hazm shiralarining katta miqdorda ajralishini chaqiradi va 
ovqatlarning yaxshi o'zlashtirilishini ta'm inlaydi. Ovqatlar hajmi 
va kaloriyaliligi bilan yetarli bo'lishi kerak, y a ’ni to'yingan ho- 
latni chaqirishi va organizmning barcha energetik xarajatlarining 
o'rnini qoplashi kerak. Iste'm ol qilinayotgan ovqatlarning massasi 
iste’molchining yoshiga bog'liq holda bir kecha-kunduzda 2 0 0 0 - 
2600 g ni tashkil qilishi kerak.
Oziqlanish tartibi: «Ratsional oziqlanish» tushunchasi iste’mol 
qilinayotgan ovqatlarning miqdori va sifatini o 'z ichiga olmasdan, 
balki iste'm ol qilishning to 'g 'ri tartibini, y a'n i bir kecha-kunduzlik 
ratsionning vaqtlar bo'yicha bo'linishini ham o 'z ichiga oladi.
Bir kunda ikki marta ovqatlanganda, mahsulotlar o'zlarining 
oziqlik va biologik qiymatlarini vo'qotadi, odatda, bolalar oziqlan- 
tirishdagi uzoq muddatli tanaffuslarga ju d a o g 'ir chidavdi. Juda 
tez-tez ovqatlanganda esa oziq moddalar hazmlanib ulgurmaydi, 
bolalarning ishtahasi yo'qoladi.
Bolalar ikki oylik bo'lgunicha eng qulavi 7-marta oziqlanish 
hisoblanadi, 3 oydan 5 oygacha 6 marta, 5 oylikdan 1 yoshgacha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5 martalik oziqlanishni tashkil qilish zarur. M aktab bolalari uchun 
bir kecha-kunduzda 4 marta ovqat yeyish maqsadga muvofiqdir. 
Bunday oziqlanish tartibi bo'yicha ovqatlarni iste’mol qilishlar 
orasidagi tanaffus 6 soatdan ortiq bo'lm aydi.
Ovqatlarni har kuni bir vaqtda yeyish maqsadga muvofiq, chun­
ki bunday hollarda vaqtga shartli retlekslar hosil qilish mumkin, 
m e'dada esa ovqat hazmini yaxshi kechishini ta ’minlovchi ishtaha 
shirasi ajraladi.
Bolalarning ertalabki nonushtasi to'yim li bo'lishi zarur va bir 
kecha-kunduzlik ratsionning 25 % ni tashkil qilishi kerak. Ikkinchi 
nonushta maktabda amalga oshiriladi va ratsionning 20 % ni tashkil 
qilishi zarur. M aktabdagi issiq nonushtani tarkibida 15-30 g oqsil, 
15-20 g yog', 80-100g uglevodlar saqlanishi kerakr. Odatda, tush- 
lik bir kecha-kunduzlik ratsionning 35 % ni, kechki ovqatlanish esa 
20 % ga yaqinini tashkil qilishi zarur.
G o'shtli va baliqli taomlarni kunning birinchi yarmida qabul qi­
lish tavsiya qilinadi, chunki ekstraktiv moddalarga boy va ular asab 
tizim iga qo'zg'atuvchi sifatida ta ’sir ko'rsatadi. Kechqurun esa sut- 
li-o'sim likli taomlar iste'm ol qilish tavsiya qilinadi.
Iste’mol qilinayotgan ratsion tarkibiga 1/3 qism oqsillar va 
yog'larni hayvonot dunyosi mahsulotlari shaklida qo'shish tavsiya 
etiladi.