Fiziologiyasi va gigiyenasi

Nazorat savollari:
1. Tavanch-harakat a'zolarining tarkibiy qismlari hamda havotdagi 
ahamiyatini ayting.
2. Sklet haqidagi tushunchangiz va suvaklarning rivojlanish bosqich- 
laridagi roni ayting.
3. Mushaklar tizimi. muskul tolalarining tuzilishi va funksiyalarini 
tushuntiring.
4. Miofibrilla. silliq va talg'ir muskullarning xususivatlarini ayting.
5. Tavanch-harakat a'zolarining rivojlanishida jismoniy mashqlarning 
roli qanday?
6. Muskullar oqsillari 
v a
ular qisqarish jarayonida 
q a n d a y
ahamiyatga 
ega?
VIII BOB. ICHKI SEKRETSIYA BEZLARI
8 .1 . Ichki sekretsiva bezlari faoliyatining
umumiy qonuniyatlari
Ichki sekretsiya bezlari haqida tushunchalar.
M aTumki. orga- 
nizmdagi mavjud bezlar spetsifik m oddalar-sekretlar ishiab chiqa- 
radi. Sekretlar oqish y o ila ri orqali gavdaning bo'shliqlariga (og'iz 
b o 'sh lig 'i, m e'daga, ichaklarga) yoki tashqi muhitga ajratiladi.
230
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bunday holda tashqi sekretsiya haqida ham gap yuritishga to 'g 'ri 
keladi: 
Tashqi sekretsiya bezlari.
So'lak, m e'da, yo g ‘, ter bezlari — 
tashqi sekretsiya bezlariga kiradi.
Lekin organizmda yana shunday bezlar borki, ularning alohi- 
da chiqaruv vo'llari bo‘1 may, balki ajratgan sekretlarini to 'g ’ridan 
to 'g 'ri qonga ajratadi. Bunday bezlar ichki sekretsiya bezlari yoki 
endokrin bezlari deb yuritiladi va bu so 'z grekcha endon - ichki. 
krinin ajratadi degan m a'noni beradi. Endokrin bezlariga gipofiz, 
epifiz, qalqonsim on bez yoki qalqonsimon bezoldi bezchalari, 
m e’daosti bezi. jinsiy va ayrisimon bezlar kiradi.
M e'daosti va jinsiy bezlar - aralash bezlar hisoblanadi, y a ’ni 
ularning ayrim hujayralari tashqi sekretorlik funksiyasini bajarsa, 
ayrimlari ichki sekretorlik funksiyasini bajaradi.
Jinsiy bezlar jinsiy gormonlar ishlab chiqarish bilan birga, jin ­
siy hujayralarni (tuxum va spermatazoidlar) ham ishlab chiqaradi. 
M e’daosti bezining hujayralarini bir qismi insulin va glyukogen 
gormonlarini ishlab chiqsa, qolgan qismi m e’daosti bezining hazm 
shiralarini ishlab chiqaradi.
Odamning endokrin bezlari o'lcham i jihatidan unchalik katta 
emas, og'irligi ham unchalik katta emas (grammning bir qismidan, 
bir necha grammlargacha) lekin qon tomirlari bilan juda yaxshi 
ta'm inlangan. Qon ularga zarur bo'lgan qurilish materiallarini olib 
keladi va undan kimyoviy jihatdan faol sekretlarni olib ketadi.
Endokrin bezlarga juda katta tarm oqlangan asab tolalari kela­
di va ularning faoliyati doimiy ravishda asab tizimi bilan nazorat 
qilinadi. Ichki sekretsiya bezlari funksional jihatdan bir-biri bilan 
uzviy bog'langan va bitta bezning jarohatlanishi boshqa bir bezning 
faoliyatini buzilishini chaqiradi.