Fiziologiyasi va gigiyenasi

7. 2. Skelet haqidagi umumiy ma’lumotlar
Suyaklarning shakli. 
Odamlar organizmida 200 dan ortiq 
suyaklarni sanash mumkin. Voyaga yetgan odamlarda tana og'irligi- 
ning 18 % ini va yangi tug'ilgan bolalarda tana og'irligini 14 % ini 
skelet tashkil etadi. Skelet tarkibiga turli o icham dagi va shakldagi 
suyaklar kiradi. Shakli bo'yicha uzun, kalta, keng va aralash suyak­
larga farqlanadi.
Uzun suyaklar, odatda, qo'l va oyoqlarda b o ia d i. Kalta suyaklar 
bir vaqtning o 'zida ham skeletning harakatchanligi va uning yuqori 
darajadagi mustahkamligini ta ’minlash bilan birga, zarur bo'lgan 
joylarda 
zapyastiye
v a
predpluziye
joylashgan b o iad i.
195
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Keng yoki yalpoq suvaklar b o ’shliqlarning devoiiarini hosil 
qiladi. qaysiki ularning ichida ichki a'zolar joylashgan b o ia d i 
(chanoq suvagi. miya qutisining suyaklari). Aralash suyaklar turli 
shakllarda b o ia d i.
Suyaklarning birikishi. 
Suyaklarning harakatlanmaydigan, 
kam harakatlanadigan va harakatlanuvchi birikishlari yoki b o ’g ’in- 
lari farqlanadi.
Suyaklarning harakatlanm aydigan birikishi ularning o'sib 
bir-biriga birikib ketishi bilan yuz beradi. Bunday paytlarda harakat 
juda chegaralangan yoki umum an b o im ay di. Masalan. bosh miya 
qutisining harakatlanm asligiga uning k o ’plab qin'alarining ikkin­
chi suyakning shunga xos qirralarining chuqurchalariga kirib keti­
shi natijasida erishiladi. Suyaklarning bunday birikishi «tikish» -
«tikilish» degan nom oldi.
14-rasm.
B o‘g ‘in tuzulishining chizm asi(kesilgan):
1 
- bo ‘g 'in b o 'sh lig ’i: 2 - gialinli tog'av bilan qoplangan b o ;g ‘in 
yuzasi: 3 - b o 'g ’in haltasining fibrozli qatlami; 4 - b o 'g ’in xaltasi- 
ning sinovialli qatlami.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Suyaklar orasidagi egiluvchan tog ‘ay yo pgichlarning faoliyati 
tufayli, kam harakat 1 anuvchan 1 ikka erishiladi. Bunday y o p g ic h lar 
barcha umurtqa po g ‘onasi segmentlari orasida joylashgan bo’la­
di. M uskullar qisqargan paytda bu y o p g ic h lar siqiladi va umurtqa 
segmentlari bir-biriga yaqinlashadi. Yurganda, sakraganda va yu- 
gurganda bu yopg’ichlar am mortizator vazifasini o ia y d i, bu bilan 
keskin harakatlarni yumshatadi va tanani silkinishidan saqlaydi.
Harakatlanuvchi birikishlar k o ‘proq uchraydi va ular haqiqiy 
b o ‘g in la r bilan ta'm in etiladi. Suyaklarning bo‘g in la rg a b o ii- 
nuvchi uchlari 0,2-0,6 mm ga teng b o ig a n gialinli to g ‘aylar bi­
lan qoplangan b o ia d i. Bunday to g ‘aylar ju da elastik, yuzasi silliq 
yarqirab turuvchi po'stloqqa o ‘xshash b o iib suyaklar orasidagi 
ishqalanishni kamaytiradi va shu bilan yurgan paytda uni yengil- 
lashtiradi. Suyaklarning b o iin ad ig an qismlari juda zich birikti- 
ruvchi to'qim adan iborat b o 'g in xaltasi bilan (kapsula) o ‘ralgan 
b o ia d i. Xaltaning tashqi fibrozli qatlami mustahkam va bo‘g ‘in- 
larga bo'linuvchi suyaklarni bir-biriga mustahkam b o g ia b turadi. 
Xaltaning ichki qatlami, sinovial p o ‘stloq bilan qoplangan b o iib . 
b o 'g in b o 'sh lig 'id a mavjud b o ig a n sinovial suyuqlik y og’lov- 
chi sifatida ta'sir ko'rsatadi va ishqalanishning kamayishini ham 
ta'm inlaydi. B o ‘g ‘inlar tashqi tomondan b o g io v ch ilar bilan mus- 
tahkamlangan b o ia d i.