Homo economicus

Muloqot faoliyat sifatida
. Mehnat qurollaridan foydalanish usullari, ularning 
vazifasi haqida axborot berish vositasi sanalgan o’ziga xos «til»ga qarab mo’ljal 
olish inson faoliyatining zaruriy sharti hisoblanadi. Insonni bu mehnat qurollari 
bilan ishlashga tayyorlash, chunonchi: tegishli ko’nikmalarni shakllantirish va eng 
muhimi – faoliyat tajribasi va usullarini o’rgatish ham zarur. Bu ish yo namoyish 
etish, o’rnak ko’rsatish yoki faoliyatda ishtirokchilik orqali bevosita, yo til 
yordamida amalga oshiriladi. Shu sababli muloqot insoniy munosabatlar, umuman 
jamiyat hayotining muhim tomoni hisoblanadi. Bu odamlar o’z hayotida yo’l-
yo’lakay shug’ullanadigan alohida faoliyat turi, inson hayotining ovloq burchagi 
emas, balki uning ijtimoiy munosabatlarga kirishish jarayoni yuz beradigan 
markazidir.
Inson faoliyatining sanab o’tilgan xossalari uning madaniyat bilan 
belgilanishini ko’rsatadi. E.Kassirer bu xususda shunday deydi: «Inson 
madaniyatini, hyech shubhasiz, har xil maqsadlarni ko’zlab, turli yo’llardan 
rivojlanadigan faoliyatning har xil turlari tashkil etadi. Falsafiy sintez yordamida 
biz inson faoliyati oqibatlarining birligini emas, balki harakatlar birligini, faoliyat 
mahsullari birligini emas, balki ijodiy jarayon birligini aniq-ravshan ko’rishimiz 
mumkin»
1
.
Inson faoliyati madaniyat mexanizmlari tomonidan dasturlashtiriladigan va 
amalga oshiriladigan tabiatan ijtimoiy faollik sifatida tavsiflanishi bejiz emas. 
Faoliyatning nobiologik tarzda yaratilgan mexanizmlari serqirra va murakkab 
tizimini o’z ichiga olgan madaniyat unga o’ziga xos insoniy tus beradi.
Insonning shakllanishi va kamol topishida faoliyatning roli katta. Talaba 
inson faoliyatini o’rganishga murojaat etar ekan, mazkur muammoning shaxsiy 
hayotdagi ahamiyatini tasavvur qilishi lozim: zero insonning aqlli mavjudot 
sifatida va individning shaxs sifatida shakllanishi, inson o’z imkoniyatlarini 
ro’yobga chiqarishi faqat faoliyat doirasida yuz berishi mumkin. Inson 
faoliyatining o’ziga xos xususiyatlarini bilish o’z mehnati va bo’sh vaqtini tashkil 
etishni ham, o’z bolalarini tarbiyalash jarayonini ham, boshqa odamlar bilan o’zaro 
1
Кассирер Э. Опыт о человеке. Введение в философию человеческой культуры. Ч. II. Человек и культура. – 
Лондон, 1945. – С.155.

---

muloqotni ham, rasm-rusumlarni ado etishni ham, madaniyatga munosabatni ham 
sezilarli darajada optimallashtirish imkonini beradi.