Toshkent davlat iqtisodiyot untversiteti m. S. Qosimova, M. A. Yusupov

- ket bosqichlarini o ’z q o’lida to ’plashi mumkin. O ’z navbatida bunday
tashkilotlaming uch k o ’rinishi bor.1
Birinchisi - ishlab chiqaruvchi homiyligida chakana imtiyoz egalari tizimi.
Masalan, Amerikada “Ford” firmasi mustaqil dilerlarga o ’z avtomillari
bilan savdo qilish huquqi uchun lisenziya beradi, ular esa sotishda muayyan
shartlarga rioya qilish va xizmat ko’rsatishni tashkil etish ishlariga rozi
b o’ladilar.
Ikkinchisi - ishlab chiqaruvchi hom iylam ing ulgurji imtiyoz egalari
tizimi. M asalan, “ Koka - kola” firmasi ichimlik quyish zavodlari egalariga
(ulgurjilarga) turli bozorlarda savdo qilish huquqi uchun lisenziyalar beradi.
Bu zavodlar firmadan ichimlik kontsentrati sotib oladi, so ’ngra unga gaz
bilan q o ’shim cha ishlov beradi, ichimlikni shishalarga quyadi va mahalliy
chakana sotuvchilarga sotadi.
Uchinchi - xizmat ko’rsatadigan firma homiyligida chakana imtiyoz egalari
tizimi. Bu holda xizmat ko’rsatish firmalari iste’molchilarga xizmatini eng
samarali usullarda yetkazib berish maqsadida kompleks tizim tashkil etadi.
U n in g gorizon tal k o ’rinishi m ahsulotning bir n ech a vositachilar
o ’rtasida taqsim lanishi bilan ajralib turadi. Firmalar moliyaviy mablag’,
ishlab ch iq arish quvvatini tejash, texnik aviy b ilim yoki m arketing
resurslarini jam lash maqsadida yangi ochilayotgan bozorlami hamkorlikda
o ’zlashtirish y o ’lida harakatlarni birlashtirishni afzalroq k o’radi. Firmalar
birgina yoki har xil sotish bozorlarini egallash uchun k o ’p y o ’lli marketing
tizimlaridan foydalanadilar, aslida esa har bir mahsulot taqsimotining
turli y o ’llari mavjud. Masalan, firma o ’z mahsulotini bir vaqtning o ’zida
firma d o ’k oni, chakana sotuvchiiar, boshqa vositachilar orqali sotishi