A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Kumushsimon gibbonlar
turi esa Yava, Kalimantan orollarida yashaydi. 
Yungi qora rangdan boshlab, kumushsimon kulranggacha bo`ladi. Gibbonlar 
yomg`irli tropik o`rmonlarda va tog`li rayonlarda (2000m balandlikda) 
yashaydilar. Ular daraxtlarda yashab, unda tez harakatlanadilar. Daraxtlarda 
yurganda ular qo`llarini galma-gal ishlatadilar. Ular alohida - alohida yoki 2- 6 
tadan individ bolib 35m
2
hududda yashaydilar. Joy talashganda ular o`zaro 
urushmasalar ham faqat bir-birlarini aft-angorlari bilan qo`rqitadilar. Ular 
ninachilar, chumolilar, pishgan mevalar, barglar, yosh novdalar bilan oziqlanadilar.
Banan, yong`oqlar bilan ham oziqlanishadi. Ular barmoqlari, tishlari 
yordamida mevalarning po`chog`ini artadilar. Qari gibbonlarning oila a`zolari 
boqadilar. Unga ovqat keltirib beradilar. Homiladorlik vaqti 210 kun. Har ikki, uch 
yilda 1ta tug`adi. Gibbon tug‘ilganda uning tanasi yungsiz yalang`och bo`ladi. 
Keyin yungi chiqadi. Ikki yilgacha uni oilasi boqadi. 7-10 yoshda balog`atga 
yetadi. Sumatrada va Marakko yarim orollarida oyoq barmoqlarining ikkinchi va 
uchinchilari o`zaro parda bilan birlashgan turi yashaydi. Uning gavdasi birmuncha 
yirik 9-13kg boladi. 
Yirik odamsimon maymunlar oilasi yoki Pongidlar: 
3ta avlodga bo`linadi. 
 
Orangutan avlodi:
bu avlodning 1ta turi 2ta kenja turi bor. Uning bittasi 
Kalimantan orolida, ikkinchisi Sumatra orolida yashaydi. Orangutanlarda jinsiy 
dimorfizm kuchli rivojlangan. Masalan: Kalimantan orolidagi orangutanning 
erkagi 159kg, urg`ochisining vazni 81kg. Ba`zilarida 200 - 250kg.
6-rasm. Orangutan 
Sumatra orolidagi orangutanlar, Kalimantan orolidagi orangutanlarga nisbatan 
anchagina kichik bo`ladi. Uning erkaklari 70kg, urg`ochilari 35 - 40kg atrofida 

---

61 
bo`lib, gavda uzunligi o‘rtasida urg`ochi va erkaklarida farq kuzatilmaydi. 
Yunglari ayniqsa yelka tomonda uzun bo`ladi. Rangi qizg`ish - qo`ng`ir, yoshi 
ortgan sari to`q sariq - qoramtir rangga kiradi. Sumatra orangutanlarining yungi 
biroz ochiq rangda bo`ladi. Ularning peshonasi va yuqori j`ag`lari biroz oldinga 
chiqqan. Tomoq ostida ovoz halqalari rivojlangan. Qo`llari uzun, barmoqlari ham 
uzun, keng, bash-maldog`i rudiment holatda. Oyoqlari nisbatan kalta, barmoqlari 
uzun lekin 1-barmoq kalta bo`ladi. 5-rasm. 
 
Orangutan – 
o`rmon odami degan ma`noni bildiradi. Orangutanlar yerga kam 
tushadilar. Ular botqoqlik o`rmonlarida, baland daraxtlarda yashaydilar. 
Orangutanlar sakramaydilar. Gibbonlar singari to`rt oyoqlab tez harakatlanadilar. 
Oila bo`lib yashaydilar, unda ota-onalar va bolalari bo`ladi. Daraxt shoxlari, 
barglaridan kechasi uya quradi. Ularning uyalari yerdan 10 - 20m balandlikda 
joylashgan bo`ladi. Urg`ochisi bolalari bilan bir uyada, erkaklari boshqa uyalarda 
uxlaydilar. Uyalari bir yoki bir necha kunda quriladi. Ular duryan daraxtini futbol 
koptogidek keladigan mevalarini archib yeydilar. Shuningdek daraxt po`stloqlari, 
barglari, qush tuxumlari bilan ham oziqlanadilar, suv ichadilar. Kun bo`yi ovqat 
izlashadi. Orangutanlar ham tovush chiqaradilar. Homiladorlik 275 kun, bolasining 
og`irligi 1200 - 1600 gr. Bolasini 3 - 4 yil onasi emizadi. 1964 yili dunyo bo`yicha 
erkinlikda 3800 ta orangutan borligi ma`lum bo`lgan. Hozirda ularning soni ancha 
kamaygan.